Преглед на кодот на Јамка во Лебед

[[File:Cygnus Loop Labeled.png|thumb|upright=1.6]]
'''Јамка во Лебед''' (радиоизвор W78 или '''Шарплес 103''') — [[остаток од супернова]] (SNR) во [[соѕвездие]]то [[Лебед (соѕвездие)|Лебед]], оддавна маглина со пречник од 3°.<ref name=Murdin>{{Наведена книга
 |author       = Murdin P
 |title        = Encyclopedia of Astronomy and Astrophysics
 |editor       = Murdin P
 |date         = 2001
 |publisher    = Institute of Physics
 |location     = Bristol
 |chapter      = Cygnus Loop
 |at           = Article 5297
 |chapter-url  = http://eaa.iop.org/abstract/0333750888/5297
 |access-date  = 2019-07-17
 |archive-date = 2012-03-09
 |archive-url  = https://web.archive.org/web/20120309234632/http://eaa.crcpress.com/
 |url-status   = dead
}}</ref> неколку лакови и јамки, познати колективно како [[Превез (маглина)|Превез]] или Цирусна Маглина, оддават во видливот дел на [[електромагнетно зрачење|електромагнетниот]] спектар.<ref name=Murdin/> Радио, инфрацрвените и рендгенските слики ја даваат целовитата слика за маглината.

==Видливи составници: Превез==
{{Главна|Превез (маглина)}}
{{stack}}
[[File:Hubble - Nebula- Cygnus Loop.jpg|right|thumb]]
[[File:Cygnus Loop Supernova Blast Wave - GPN-2000-000992.jpg|right|thumb]]
[[File:Close-up Veil Nebula.jpg|right|thumb]]
[[File:Veil Nebula by Hubble 2007, segment 2.jpg|right|thumb]]
{{stack end}}

Видливиот дел од маглината е познат како [[Превез (маглина)|Превез]], исто така позната и под името Цирусна Маглина или Кончеста Маглина. Неколку делови од маглината имаат посебни имиња и ознаки,<ref name="seds-veil">{{Наведена мрежна страница
  | title=SEDS Online NGC Catalog
  | work=Results for Veil Nebula
  | url=http://spider.seds.org/spider/Misc/veil.html
  | accessdate=2010-12-01
}}</ref><ref name="ngc-ic-project-6960">{{Наведена мрежна страница
  | title=NGC/IC Project
  | work=Results for NGC 6960
  | url=http://www.ngcicproject.org/pubdb.htm
  | accessdate=2010-12-01
  | archive-url=https://web.archive.org/web/20090528100240/http://www.ngcicproject.org/pubdb.htm
  | archive-date=2009-05-28
  | url-status=dead
  }}</ref> вклучувајќи ги тука „Западен Превез“ или „Вештерска Метла“, „Источен Превез“ и Пикерингов Триаголник.

===NGC 6960===
NGC 6960, односно ''Западен Превез'', е западниот дел од остатокот, исто така позната како „Вештерска Метла“, сестена на J2000 [[ректасцензија|RA]] {{RA|20|45|58.1}} [[деклинација|Dec]] {{Dec|+30|35|43}}.<ref name="ngc-ic-project-6960" /> Како најзападниот NGC-објект во маглината (прв по [[ректасцензија]]), нејзиниот број понекогаш се користи како NGC-ознака за целата маглина.

===NGC 6992, NGC 6995, и IC 1340===
Овие три сјајни делови ја образуваат маглината наречена ''Источен Превез''. NGC 6992 е H-I обвивка сместена по североисточниот раб ма јамката при J2000 [[ректасцензија|RA]] {{RA|20|56|19.0}} и [[деклинација|Dec]] {{Dec|+31|44|34}}.<ref name="ngc-ic-project-6992">{{Наведена мрежна страница
  | title=NGC/IC Project
  | work=Results for NGC 6992
  | url=http://www.ngcicproject.org/pubdb.htm
  | accessdate=2010-12-01
  | archive-url=https://web.archive.org/web/20090528100240/http://www.ngcicproject.org/pubdb.htm
  | archive-date=2009-05-28
  | url-status=dead
  }}</ref>  NGC 6995 е подалеку на југ при J2000 [[ректасцензија|RA]] {{RA|20|57|10.7}} и [[деклинација|Dec]] {{Dec|+31|14|07}},<ref name="ngc-ic-project-6995">{{Наведена мрежна страница
  | title=NGC/IC Project
  | work=Results for NGC 6995
  | url=http://www.ngcicproject.org/pubdb.htm
  | accessdate=2010-12-01
  | archive-url=https://web.archive.org/web/20090528100240/http://www.ngcicproject.org/pubdb.htm
  | archive-date=2009-05-28
  | url-status=dead
  }}</ref> и IC 1340 уште понајуг при J2000 [[ректасцензија|RA]] {{RA|20|56|12.0}} и [[деклинација|Dec]] {{Dec|+31|04|00}}.<ref name="ngc-ic-project-ic1340">{{Наведена мрежна страница
  | title=NGC/IC Project
  | work=Results for IC 1340
  | url=http://www.ngcicproject.org/pubdb.htm
  | accessdate=2010-12-01
  | archive-url=https://web.archive.org/web/20090528100240/http://www.ngcicproject.org/pubdb.htm
  | archive-date=2009-05-28
  | url-status=dead
  }}</ref>

===Пикерингов триаголник===
Познат икако Пикерингова Чивија, или Пикерингов Триаголен Камшик, овој дел од релативно слабосјајната маглина бил забележан фотографски во 1904 година од [[Вилјамина Флеминг]] при Харвардската опсерваторија, каде во тој период директор бил [[Едвард Чарлс Пикеринг]]. Триаголникот е најсјаен по должина на северната страна на јамката, иако фотографиите покажуваат дека маглината се протега и во централниот дел.

===NGC 6974 и NGC 6979===

Овие два објекти се познати денес (од страна на проектот NGC/IC и ''Уранометрија'') преку два сјајни јазли на маглината во северниот дел на јамката, до истокот на северниот раб на Пикеринговиот Триаголник. NGC 6979 била забележана од страна на [[Вилијам Хершел]], иако координатите кои тој ги забележал за Превез биле непрецизни,<ref name="ngc-ic-project-6979" /> неговите координати биле близу до јазолот при J2000 [[ректасцензија|RA]] {{RA|20|50|27.9}} и [[деклинација|Dec]] {{Dec|+32|01|33}}.<ref name="ngc-ic-project-6979">{{Наведена мрежна страница
  | title=NGC/IC Project
  | work=Results for NGC 6979
  | url=http://www.ngcicproject.org/pubdb.htm
  | accessdate=2010-12-01
  | archive-url=https://web.archive.org/web/20090528100240/http://www.ngcicproject.org/pubdb.htm
  | archive-date=2009-05-28
  | url-status=dead
  }}</ref>

Ознаката ''NGC 6979'' се корити за Пикеринговиот Триаголник,<ref>See, for example, [http://cs.astronomy.com/asycs/media/p/447512.aspx this photo] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20110718093205/http://cs.astronomy.com/asycs/media/p/447512.aspx |date=2011-07-18 }} posted by ''Astronomy Magazine'' (accessed 2010-12-01).</ref> но триаголникот е нешто што најверојатно не го видел Хершел или пак вредностите кои биле внесени во каталогот: бил забележан фотографски по објавувањето на каталогот и по долг временски период по откритието на Хершел.

NGC 6974 била забележана од страна на [[Вилијам Парсонс]], но местоположбата која ја запишал дава празна област во главната јамка. се претпоставува дека погрешно ја измерил местоположбата, и и во [[Нов општ каталог|NGC]] Парсонсовите координати се однесуваат за другиот јазол во северниот облак, при J2000 [[ректасцензија|RA]] {{RA|20|51|04.3}} и [[деклинација|Dec]] {{Dec|+31|49|41}}, еден степен северно од Парсонсовите координати.<ref name="ngc-ic-project-6974">{{Наведена мрежна страница
  | title=NGC/IC Project
  | work=Results for NGC 6974
  | url=http://www.ngcicproject.org/pubdb.htm
  | accessdate=2010-12-01
  | archive-url=https://web.archive.org/web/20090528100240/http://www.ngcicproject.org/pubdb.htm
  | archive-date=2009-05-28
  | url-status=dead
  }}</ref>  (оваа местоположба е поисточно од NGC 6979, иако NGC-објетките се подредени по зголемувањето на ректасцензијата.) Овие филаменти во северно-централната област се познати и под името „морков“.<ref name=Greidanus>{{ Наведено списание
  |author=Greidanus H|author2=Strom RG
  |title=Optical kinematics in the Cygnus Loop. II - Interpretation
  |journal=Astron. Astrophys. |date=1992 |volume=257 |issue=1 |pages=265–77
  |bibcode=1992A&A...257..265G
}}</ref> Спектарот при 34.5&nbsp;MHz на областа поврзана со NGC 6974 се движи преку целиот честотен распон од 25 до 5000&nbsp;MHz.<ref name=Sastry>{{ Наведено списание
  |author=Sastry CV|author2=Dwarakanath KS|author3=Shevgaonkar RK
  |title=The structure of the Cygnus loop at 34.5 MHz
  |journal=J. Astrophys. Astron. |date=Sep 1981 |volume=2 |issue=3 |pages=339–47
  |doi=10.1007/BF02714557
  |bibcode = 1981JApA....2..339S }}</ref>

==Југоисточен јазол==

југоисточниот јазол при J2000 [[ректасцензија|RA]] {{RA|20|56|21.2}} и [[деклинација|Dec]] {{Dec|+30|23|59}} при југоисточниот раб на Јамка во Лебед. Јазолот е местото каде ударниот бран на суперновата и мал изолиран облак.<ref name=Graham>{{ Наведено списание |doi=10.1086/175651 |display-authors=4 |author=Graham JR |author2=Levenson NA |author3=Hester JJ|author4=Raymond JC |author5=Petre R |title=An X-ray and optical study of the interaction of the Cygnus Loop supernova remnant with an interstellar cloud |journal=Astrophys. J. |date=May 1995 |volume=444 |issue=5 |pages=787–95 |bibcode=1995ApJ...444..787G }}</ref> Јазолот е изразен рендгенски облик, кој се состои од бројни филаменти во видливиот дел на оддавните линии.<ref name=Graham/> Комбинирајќи ги видливите и рендгенските податоци, може да се покаже дека југоисточниот јазол е само површината од ударниот бран, односно не е мал облак туку само површината од поголем облак.<ref name=Graham/> Присуството на повратен удар е доказ дека јазолот претставува рана фаза од судирот на ударниот бран и поголем облак.<ref name=Graham/>

{{External media
|align=right
|image1=[http://fuse.pha.jhu.edu/~wpb/cygloop/cyglpstar/Overview.jpg Cygnus Loop compared to the Moon]}}

==Растојание==

До 1999 година, најчето наведувано растојание до остаток на супернова било проценетото растојание во 1958 година од страна на [[Рудолф Минковски]], кој комбинирајќи ги неговите мерења на радијалната брзина со мерењата на сопствените движења од страна на [[Едвин Хабл]], го пресметал растојанието од 770 парсеци или 2500 [[светлосна година|светлосни години]].<ref name="SandT">{{Наведена мрежна страница
  | title=Astro News Briefs: June 14–20 [2004]
  | work=Sky & Telescope
  | url=http://www.skyandtelescope.com/news/3309201.html?page=1&c=y
  | accessdate=2010-12-03
  | date=2004-06-21
  | archive-date=2012-04-06
  | archive-url=https://web.archive.org/web/20120406100626/http://www.skyandtelescope.com/news/3309201.html?page=1&c=y
  | url-status=dead
  }}</ref><ref name="fuse-summary">{{Наведена мрежна страница
  | author=William Blair
  | title=Piercing the Veil
  | work=FUSE Science Summaries
  | url=http://fuse.pha.jhu.edu/wpb/sci_cyglpstar.html
  | accessdate=2010-12-03
  | url-status=dead
  | archiveurl=https://archive.today/20121211084134/http://fuse.pha.jhu.edu/wpb/sci_cyglpstar.html
  | archivedate=2012-12-11
  | df=
  }}</ref> Сепак, во 1999 година, Вилјам Блер, земајќи предвид ека ударниот бран треба да се шири со истиот чекор во сите насоки, споредено со аголното ширење на страните на меурот  (може да се види на сликите од [[Хабл (вселенски телескоп)|Хабл]]) со директно мерење на радијалното ширење кон Земјата и заклучил дека вистинската големина на меурот е за 40% помала од воспоставената вредност, што пак дава растојание од 1.470 ly.<ref name="SandT" /><ref name="fuse-summary" />

Подоцна е дадена поголема вредност од 540 pc (1.760 ly) од подоцнежно откритие на Блер, со употреба на [[Далечен ултравиолетов спектроскопски истражувач|Далечниот ултравиолетов спектроскопски истражувач]] (FUSE), или ѕвезда ''зад'' Превез. UV-спектарот на оваа ѕвезда, KPD 2055+3111 од [[спектрален тип]] sdOB, покажал впивачки линии што значи дека делумно светлината е впиена од остатокот на суперновата. Со проценето (но несигурно) растојание од околу 1.860 ly, оваа ѕвезда ја поддржува новата проценка од 1.760 ly.<ref name="fuse-summary" />

неодамнешно испитување на растојанието на Јамка во Лебед со употреба на мерењата на паралаксата на неколку ѕвезди со помош на [[Гаја (вселенско летало)|Гаја]] гледано кон маглината довело до попрецизни проценки за растојанието.<ref name=fesen>{{Наведено списание |doi=10.1093/mnras/sty2370 |title=The Cygnus Loop's distance, properties, and environment driven morphology |journal=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society |volume=481 |issue=2 |pages=1786–1798 |year=2018 |last1=Fesen |first1=Robert A. |last2=Weil |first2=Kathryn E. |last3=Cisneros |first3=Ignacio A. |last4=Blair |first4=William P. |last5=Raymond |first5=John C. |bibcode=2018MNRAS.481.1786F |arxiv=1809.01713 }}</ref> една од овие ѕвезди, со величина 9,6 B8 (BD+31 4224) со местоположба близу до северозападниот раб на остатокот покажува доказ за постоење на заемодејства на ѕвездениот ветер со ударниот бран на суперновата, што пак укажува дека е во внатрешноста на остатокот. Проценката за растојанието на оваа ѕвезда од стран а на мисијата Гаја од околу 770 <math>\pm</math>30 pc, заедно со сотанатите ѕвезди на растојание од 735 <math>\pm</math>30 pc кои имаат спектри кои укажуваат дека се за остатокот, се доаѓа до ново растојание од 735 <math>\pm</math>25 pc или околу 2.400 светлосни години. (Белешка: проценетото растојание од страна на мисијата Гаја со употреба на sdOB ѕвездата KPD 2055+3111 е 793 pc (2.600 ly). Ова ново растојание, е изненадувачки близу до вредноста проценета пред 60 светлосни години од страна на Минковски, што пак значи дека Јамка во лебед е физички со пречник од 40 pc (130 ly) и со старост од околу 21.000 години.<ref name=fesen/>

==Астрономки ултравиолетови извори==

[[File:Ultraviolet image of the Cygnus Loop Nebula crop.jpg|thumb|[[GALEX|Ултравиолетов]] поглед на Јамка во Лебед.]]

Најсјајниот [[астрономски ултравиолетов извор|најдалечен ултравиолетов извор]] во Јамка во Лебед во североисточниот раб на остатокот. при првиот лет на Високоразделниот Оддавнолиниски спектрометар (HIRELS), широкопојасен, далечен ултравиолетов спектрометар, наштелуван на OVI-оддавни линии, бил лансиран со цел да ја набљудува маглината, првиот набљудуван галактички OVI-извор на оддавни линии.<ref name=Rasmussen>{{ Наведено списание
  |author=Rasmussen A|author2=Martin C
  |title=Cygnus Loop: The First Observed Galactic OVI Emission Line Source
  |journal=Bull Am Astron Soc |date=Sep 1990 |volume=22 |issue=9 |page=1272
  |bibcode=1990BAAS...22R1272R
}}</ref>

==Рендгенски извори==
рендгенскиот извор Лебед X-5 се совпаѓа со SNR G074.0-08.6 (Јамка во Лебед),при J2000 [[ректасцензија|RA]] {{RA|20|51.1}} и [[деклинација|Dec]] {{Dec|+30|41}}, забележана од [[Ухуру (сателит)|Ухуру]] при 4U 2046+31. Овој извор ги има и каталошките ознаки 1E 2049.4+3050, 1H 2050+310, и 1M 2051+309, бил забележан и од [[Ајнштајнова опсерваторија|Ајнштајновата опсерваторија]], [[HEAO 1]] и [[OSO 7]].

Јамка во Лебед е силен извор на меки рендгенски зраци.<ref name=Fesen>{{ Наведено списание
  |author=Fesen RA|author2= Blair WP|author3=Kirshner RP
  |title=Spectrophotometry of the Cygnus Loop
  |journal=Astrophys. J. |date=Nov 1982 |volume=262 |issue=12 |pages=171–88
  |bibcode=1982ApJ...262..171F
  |doi=10.1086/160408
}}</ref>

Центарот на обвивката на суперновата определена од податоците на рендгенските зраци е при J1950 [[ректасцензија|RA]] {{RA|20|49|45}} и [[деклинација|Dec]] {{Dec|+30|53}}.<ref name=Rappaport>{{ Наведено списание
  |doi=10.1086/153249
  |author=Rappaport S
  |author2=Doxsey R
  |author3=Solinger A
  |author4=Borken R
  |title=X-ray structure of the Cygnus loop
  |journal=Astrophys. J. |date=Dec 1974 |volume=194 |issue=12 |pages=329–35
  |bibcode=1974ApJ...194..329R
}}</ref> карактеристичната температура на маглината во рендгенските спектрални податоци изнесува T<sub>x</sub> = 2,9 ± 1,5 x 10<sup>6</sup> K.<ref name=Rappaport/> Површинска карта на маглината во рендгенското подрачје добиена од еднодимензионаланиот рендгенски телескоп лансиран на 30 март, 1973 година.<ref name=Rappaport/>

==Научна фантастика==

Во новелата Мајндбриџ од [[Џо Халдиман]], Јамка во лебед е остатокот од ѕвездата на семоќната, бесмртна раса која на крајот се уништила самата себеси.

==Поврзано==
* [[Рендгенска астрономија]]
* [[Радиоастрономија]]
* [[Ултравиолетова астрономија]]

==Наводи==
{{reflist}}

==Надворешни врски==
* [https://web.archive.org/web/20110930104640/http://galaxymap.org/cgi-bin/sharpless.py?s=103 Sharpless Catalog 103]
* {{Наведена мрежна страница
  | title=FUSE Pierces the Veil
  | work=Newswise
  | url=http://www.newswise.com/articles/fuse-pierces-the-veil
  | accessdate=2010-12-03 }}
* {{WikiSky|name=The Cygnus Loop|z=5}}
*[http://www.noao.edu/image_gallery/html/im1138.html Cygnus Loop] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20190522160243/https://www.noao.edu/image_gallery/html/im1138.html |date=2019-05-22 }} image from [[NOAO]], [http://www.universetoday.com/99069/one-of-the-largest-astronomical-images-ever-made/ in one of the largest astronomical images yet made] (universetoday.com).
*[http://www.nasa.gov/multimedia/imagegallery/image_feature_2205.html Cygnus Loop in ultraviolet light]
*[http://www.aanda.org/index.php?option=com_image&format=raw&url=/articles/aa/full/2004/42/aa3373/img42.gif The loop at 1420 mhz] [http://www.aanda.org/index.php?option=com_article&access=standard&Itemid=129&url=/articles/aa/full/2004/42/aa3373/aa3373.right.html Source]

{{Sh2 objects}}

[[Категорија:Остатоци од супернови]]
[[Категорија:Рендгенска астрономија]]
[[Категорија:Астрономски рендгенски извори]]
[[Категорија:Лебед (соѕвездие)]]
[[Категорија:Шарплесови објекти]]
[[Категорија:Колдвелови објекти]]