Преглед на кодот на Јуриј Вега

{{Инфокутија Научник|name=Јуриј Вега|image=Georg Freiherr von Vega 1802.jpg|caption=Вега во илустрација од 1802 година|birth_name=Јуриј Бартоломеј Вега|birth_date={{birth date|1754|3|23|mf=y}}|birth_place=[[Загорица кај Долско]], [[Хабсбуршка монархија]], [[Светото Римско Царство]] (денешна [[Словенија]])|death_date={{death date and age|1802|9|26|1754|3|23|mf=y}}|death_place=[[Нусдорф, Виена|Нусдорф]] близу [[Виена]], [[Надвојводството Австрија]]|workplaces=[[Универзитетот за применети науки Мајнц|Академија за практични науки во Мајнц]]|academic_advisors=[[Габриел Грубер]]<ref name=SZ>Stanislav Južnič, [https://www.academia.edu/14208393/Georg_Vega_Slovenian_Archimedes_from_Pasture_to_Baron_ "Georg Vega, Slovenian Archimedes (from Pasture to Baron)"]</ref><br>Џозеф Џузепе Јакоб фон Мафеи<ref name=SZ/>|notable_students={{Interlanguage link|Игназ Линднер|sl}}<ref name=SZ/>|alma_mater=Љубљана [[Лицеум]]<br>(''Licej v Ljubljani'')<br>(1773–1775; [[диплома]], 1775)<ref name=SZ/>}}

[[Барон (титула)|Барон]] '''Јуриј Бартоломеј Вега''' (исто така '''Веха'''; роден ''Веховец'', 23 март 1754 &#x2013; 26 септември 1802 година) бил [[Словенци|словенечки]] математичар, [[физичар]] и [[Артилерија|артилериски]] [[офицер]].

== Ран живот ==
{{multiple image|align=left|footer=|footer_align=center|image1=Birthplace of Jurij Vega.jpg|width1=180|caption1=Родното место на Јуриј Вега|image2=Zagorica pri Dolskem Slovenia - plaque.JPG|width2=135|caption2=Плакета на куќата}}
Роден во семејство на земјоделец во малото село Загорица источно од [[Љубљана]] во [[Словенија]], Вега имал 6 години кога починал татко му, Јернеј Веха. Вега најпрво бил школуван во Моравче, и подоцна одел во средно училиште шест години (1767–1773) во Љубљана ([[Исусовци|језуитскиот]] колеџ во Љубљана, ''{{Меѓујазична врска|Jezuitski kolegij v Ljubljani|sl}}''), каде учел латински, [[Старогрчки јазик|грчки]], [[религија]], германски, [[историја]], [[географија]], [[наука]] и [[математика]]. Во тоа време таму имало околу 500 студенти. Бил ученик на [[Антон Томаж Линхарт]], словенечки писател и историчар. Вега завршил со средно училиште кога имал 19 години, во 1773 година. Од кога завршил со неговите студии во Лицејот во Љубљана станал навигациски инженер во 1775 година. ''Филозофски есеј'', список со прашањата за неговото сеопфатно испитување, бил зачуван и е достапен во Математичката библиотека во Љубљана. Проблемите опфаќаат [[логика]], [[алгебра]], [[метафизика]], [[геометрија]], [[тригонометрија]], [[геодезија]], [[стереометрија]], [[геометрија]] на [[Крива|криви]], [[балистика]] и општа и специјална [[физика]].

== Воена служба ==
Вега ја напуштил Љубљана пет години по неговото дипломирање и стапил во воена служба во 1780 година како професор по математика во Артилериското училиште во Виена. Во тоа време тој започнал да се потпишува како ''Вега'', наместо ''Веха''. Кога Вега имал 33 години, се оженил со Јозефа Свобода (1771 &#x2013; 1800), [[чешка]] благородничка од [[Ческе Будјејовице|Ческе Будјовице,]] која во тоа време имала 16 години.

Вега бил дел од неколку војни. Во 1788 година служел под австрискиот царски фелдмаршал Ернст Гидеон фон Лаудон (1717 &#x2013; 1790) во поход против [[Отоманско Царство|Турците]] во [[Белград]]. Неговата команда со неколку минофрлачки батерии значително придонела за падот на белградската тврдина. Помеѓу 1793 и 1797 година тој се борел против [[Француска револуција|француските револуционери]] под команда на австрискиот генерал Дагоберт-Зигизмонд де Вурмсер (1724–1797) со европската коалиција на австриската страна. Се борел во Форт Луис, [[Манхајм]], [[Мајнц]], [[Висбаден]], Кел и Диц. Во 1795 година имал два 14 килограми минофрлачи, со конусно издупчени основи и поголемо полнење, за опсег на стрелање до 3000 метри. Старите 27 килограмски минофрлачите имале дострел од само 1800 метри.

Во септември 1802 година, Вега бил пријавен за исчезнат. По неколкудневна потрага, неговото тело било пронајдено. Во полицискиот извештај било констатирано дека неговата смрт бил несреќен случај. Се верува дека тој починал на 26 септември 1802 година во Нусдорф на [[Дунав]], во близина на главниот град на [[Австрија]], [[Виена]].

== Математички достигнувања ==
[[Податотека:Houghton_Math_837.97_-_Logarithmisch-trigonometrische,_tabula.jpg|десно|мини| „Tabula logarithmorum vulgarium“, 1797 година]]
Вега објавил серија книги со [[логаритам]]ски табели. Првата била објавена во 1783 година. Многу подоцна, во 1797 година, следел вториот том кој содржел збирка интеграли и други корисни формули. Неговиот ''Прирачник'', кој првично бил објавен во 1793 година, подоцна бил преведен на неколку јазици и се појавил во над 100 изданија. Неговото главно дело било Р''изница на сите логаритми'' што за прв пат било објавено во 1794 година во [[Лајпциг]] (неговото 90-то издание било објавено во 1924 година). Таа математичка табела всушност се базирала на табелите на Адријан Влак, но корегирала многу грешки и ги проширила логаритмите на тригонометриските функции за малите агли. Инженерот Франк Алмер, почесен сенатор на Технолошкиот универзитет во Грац, ги пронашол логаритамските табели на Вега со 10 [[Десетичен броен систем|децимални]] места во Музејот на Карл Фридрих Гаус во [[Гетинген]]. [[Карл Фридрих Гаус|Гаус]] често го користел ова дело и во него имал напишано неколку пресметки. Гаус открил и некои од грешките во пресметките на Вега во опсегот на броеви, од кои имало повеќе од милион. Во Кралската опсерваторија во Единбург се наоѓа копија од ''Тезаурусот'' на Вега, кој припаѓа на приватната колекција на познатиот британски математичар и компјутерски пионер [[Чарлс Бебиџ]] (1791–1871).

Со текот на годините, Вега напишл учебник во четири тома ''Предавања за математика''.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Jurij_Vega_-_Vorlesungen_%C3%BCber_die_Mathematik.pdf|title=Vorlesungen Vorlesungen über die Mathematik - wikimedian commons|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Jurij_Vega_-_Vorlesungen_%C3%BCber_die_Mathematik.pdf|archive-date=2022-10-09}}</ref> ''Том I'' се појавил во 1782 година кога тој имал 28 години, ''том II'' во 1784 година, ''том III'' во 1788 година и ''том IV'' во 1800 година. Неговите учебници содржеле и интересни табели: на пример, во Т''ом II'' може да се најдат [[точни тригонометриски вредности]], напишани во форма со која лесно се работи.

Вега напишал најмалку шест научни трудови. На 20 август 1789 година, Вега постигнал светски рекорд кога пресметал [[пи]] на 140 места, од кои првите 126 биле точни.<ref>{{Наведено списание|last=Vega|first=Géorge|year=1795|orig-year=1789|title=Detérmination de la demi-circonférence d'un cercle dont le diameter est {{math|{{=}} 1}}, exprimée en {{math|140}} figures decimals|url=https://archive.org/details/novaactaacademia09impe/page/n52/mode/2up|department=Supplement|journal=Nova Acta Academiae Scientiarum Petropolitanae|volume=11|pages=41–44}}
</ref> Таа пресметка тој ја предложил на [[Руска академија на науките|Руската академија на науките]] во [[Санкт Петербург]] во брошурата ''Петтата дискусија'', каде што со неговиот пресметковен метод нашол грешка на 113-то место од проценката на Томас Фантет де Лањи (1660 &#x2013; 1734) од 1719 од 12 места. Вега го задржал својот рекорд 52 години до 1841 година и неговиот метод се споменува и денес. Неговата статија била објавена од страна на академијата дури шест години подоцна, во 1795 година. Вега ја подобрил формулата напишана од Џон Мачин од 1706 година:

: <math> {\pi\over 4} = 4 \arctan \left({1\over 5}\right) - \arctan \left({1\over 239}\right)</math>

со неговата формула, која е еднаква на [[Леонард Ојлер|Ојлеровата формула]] од 1755 година:

: <math> {\pi\over 4} = 5 \arctan \left({1\over 7}\right) + 2 \arctan \left({3\over 79}\right) \; ,</math>

и која се конвергира побрзо од формулата на Махин. Тој си го проверил својот резултат со сличната формула на Хатон:<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://mathworld.wolfram.com/HuttonsFormula.html|title=hutton's formula - from Wolfram Mathworld}}</ref>

: <math> {\pi\over 4} = 2 \arctan \left({1\over 3}\right) + \arctan \left({1\over 7}\right) \; .</math>

Тој само еднаш го развил вториот мандат во серијата.

Иако тoj работел по предметите како [[балистика]], [[физика]] и [[астрономија]], неговиот најголем придонес бил во математиката од втората половина на 18 век.

Во 1781 година, Вега пробал да ја поттикне својата идеја во австриската [[Хабсбурговци|хабсбуршка монархија]] за употребата на децималниот метрички систем на единици. Неговата идеја не била прифатена, но подоцна била воведена за време на императорот [[Франц Јосиф|Франц Јозеф I]] во 1871 година.

Вега бил дел од Академијата за практични науки во Мајнц, на Физичко-математичкото друштво во [[Ерфурт]], на Боемското научно друштво во [[Прага]] и на Пруската академија на науките во [[Берлин]]. Исто така бил и придружна членка на Британското научно друштво во [[Гетинген]]. Тој бил одликуван со Орденот на [[Марија Терезија|Марија Тереза]] на 11 мај 1796 година. Во 1800 година, Вега ја освоил титулата "наследен барон" вклучувајќи го и правото на свој грб.

== Наследство ==
''Гимназија Јурија Веге'')во [[Идрија]] била основана во 1901 година како прва словенечка ''реална школа''. Во 1935 година, Вега (кратерот) на Месечината го добила името по Вега. Народната банка на Словенија пуштила во оптек банкнота од 50 [[Словенечки толар|толари]] во негова чест во март 1993 година,<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.worldbanknotescoins.com/2014/05/slovenia-50-tolarjev.html|title=Slovenia 50 tolarjev banknote 1992 Baron Jurij Bartolomej Vega|work=worldbanknotescoins.com}}</ref> и [[Пошта на Словенија|Словенечката пошта]] издала марка во чест на Вега во 1994 година. Во 2004 година Словенија издала монети по повод неговиот 250-ти роденден.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.bsi.si/en/banknotes-and-coins/slovenian-tolar/commemorative-editions-republic-of-slovenia/250th-anniversary-of-the-birth-of-jurij-vega-2004|title=250th anniversary of the Birth of Jurij Vega (2004)|work=Banka Slovenije}}</ref> [[Астероид]]от 14966 Јуријвега, кој бил откриен на 30 јули 1997 година, го носи неговото име. [[Словенија|Словенечкото]] астрономско друштво Вега<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.ad-vega.si/|title=Astronomsko društvo Vega}}</ref> било именувано по Јуриј Вега и по ѕвездата [[Вега]]. Ѕвездата, сепак, ''не'' го носи името на Јуриј Вега и нејзиното име било многу постаро. Бесплатна библиотека за физика со отворен код за симулација на 3Д деформабилни објекти, Вега ФЕМ, исто така била именувана по Вега.

== Научна генеалогија ==
Исто така, Вега бил забележлив како учител и академски советник на Игназ Линднер, што резултирало со многу забележителна научна генеалогија (види Академска генеалогија на теоретски физичари: Јуриј Вега).

== Наводи ==
{{Наводи}}

== Надворешни врски ==

* [http://www-personal.umich.edu/~jbourj/money2.htm Јуриј Вега на словенечката банкнота од 50 толари.] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20090205031910/http://www-personal.umich.edu/~jbourj/money2.htm|date=2009-02-05}}  
* [http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/Mathematicians/Vega.html Георг Фрајхер фон Вега] во архивата MacTutor History of Mathematics
* [https://web.archive.org/web/20040405042918/http://www.ijp.si/JurijVega/conference.html Вега и неговото време]
* [http://www.jernejbarbic.com/vega Библиотека Вега ФЕМ]
{{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Вега, Јуриј}}
[[Категорија:Физичари од 18 век]]
[[Категорија:Математичари од 18 век]]
[[Категорија:Починати во 1802 година]]
[[Категорија:Родени во 1754 година]]