Преглед на кодот на Амалгам (хемија)

[[Податотека:Amalgam-200675.jpg|мини| Аркерит, природен амалгам од [[сребро]] и [[жива]].]]
'''Амалгам''' ― [[легура]] на [[жива]] со друг [[метал]]. Тоа може да биде [[течност]], мека паста или цврста, во зависност од пропорцијата на живата. Овие легури се образуваат преку [[Метална врска|метално поврзување]],<ref>Callister, W. D. "Materials Science and Engineering: An Introduction" 2007, 7th edition, John Wiley and Sons, Inc. New York, Section 4.3 and Chapter 9.</ref> со електростатичка привлечна сила на спроводливите електрони кои работат за да ги врзат сите позитивно наелектризирани метални јони заедно во [[Кристална структура|кристална решеткаста структура]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://mine-engineer.com/mining/minproc/MercAmal.htm|title=Mercury Amalgamation}}</ref> Речиси сите метали можат да образуваат амалгами со жива, значајни исклучоци се [[железо]]то, [[платина]]та, [[волфрам]]от и [[тантал]]от. Амалгамите од [[сребро]]-жива се важни во [[стоматологија]]та, а амалгамот од [[злато]]-жива се користи за екстракција на злато од [[руда]]. Стоматологијата користела легури на жива со метали како сребро, [[бакар]], [[индиум]], [[калај]] и [[цинк]].

== Важни амалгами ==

=== Цинк амалгам ===
Цинк амалгамот наоѓа употреба во органската синтеза (на пр. за Клеменсенова редукција).<ref>Ham, Peter "Zinc amalgam" in e-EROS Encyclopedia of Reagents for Organic Synthesis (2001). {{DOI|10.1002/047084289X.rz003}}</ref> Тоа е редукционо средство во Џонсовиот редуктор користен во аналитичката хемија. Порано цинковите плочи на сувите [[Батерија|батерии]] биле спојувани со мала количина [[жива]] за да се спречи влошување на складирањето. Тој е бинарен раствор (течно-цврст) на жива и [[цинк]].

=== Калиум амалгам ===
За [[Алкален метал|алкалните метали]], соединувањето е егзотермно и може да се идентификуваат различни хемиски облици, како што се KHg и KHg<sub>2</sub>.<ref name="duwell">{{Наведено списание|last=E J Duwell|last2=N C Baenziger|year=1955|title=The Crystal Structures of KHg and KHg2|journal=Acta Crystallogr.|volume=8|issue=11|pages=705–710|doi=10.1107/S0365110X55002168|doi-access=free}}</ref> KHg е златно обоено [[соединение]] со точка на топење од 178 [[°C]] и KHg<sub>2</sub> соединение обоено со сребро со точка на топење од 278&nbsp;°C. Овие амалгами се многу чувствителни на воздух и вода, но може да се работи со сув [[азот]]. Растојанието Hg-Hg е околу 300 [[Пикометар|пикометри]], Hg-K околу 358 pm.<ref name="duwell" />

Фазите K<sub>5</sub>Hg<sub>7</sub> и KHg<sub>11</sub> се исто така познати; [[рубидиум]]ските, [[стронциум]]ските и [[бариум]]ските недекамеркуриди се познати и изоструктурни. [[Натриум амалгам|Натриум амалгамот (NaHg<sub>2</sub>)]] има различна структура, при што атомите на жива образуваат осмоагонални слоеви, а натриумските атоми линеарен ланец кој се вклопува во дупките во осмоагоналните слоеви, но калиумскиот атом на е преголем за оваа структура да работи во KHg<sub>2</sub>.

=== Натриум амалгам ===
[[Натриум амалгам]]от се произведува како нуспроизвод на процесот на хлоралкали и се користи како важен редуцирачки агенс во органската и неорганската хемија. Со [[вода]], се распаѓа во концентриран раствор на [[натриум хидроксид]], [[водород]] и [[жива]], кои потоа може повторно да се вратат во хлоралкалната постапка. Ако наместо вода се користи алкохол без вода, наместо алкален раствор се произведува алкоксид на натриум.

=== Алуминиум амалгам ===
[[Алуминиум]]от може да образува амалгам преку реакција со [[жива]]. Алуминиумскиот амалгам може да се подготви или со мелење алуминиумски пелети или жица во жива, или со дозволување на алуминиумската жица или фолија да реагираат со раствор од живин хлорид. Овој амалгам се користи како реагенс за намалување на соединенијата, како што е редукцијата на [[имин]]ите во [[Амин (хемија)|амини]]. Алуминиумот е крајниот дарител на електрони, а живата служи за посредување во преносот на електрони.<ref>Emmanuil I. Troyansky and Meghan Baker "Aluminum Amalgam" in e-EROS Encyclopedia of Reagents for Organic Synthesis 2016, {{DOI|10.1002/047084289X.ra076.pub2}}</ref> Самата реакција и отпадот од неа содржат жива, па затоа се потребни посебни безбедносни мерки и методи за отстранување. Како еколошки попријатна алтернатива, често може да се користат хидриди или други редуцирачки агенси за да се постигне истиот синтетички резултат. Друга еколошка алтернатива е легура на алуминиум и галиум што на сличен начин го прави алуминиумот пореактивен со тоа што го спречува да образува оксиден слој.

=== Калај амалгам ===
[[Калај]] амалгамот бил користен во средината на 19 век како одбивачка облога на огледалото.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://leifi.physik.uni-muenchen.de/web_ph09/umwelt_technik/10spiegelbau_maus/spegelbau.htm|title=Die Sendung mit der Maus, Sachgeschichte vom Spiegel|language=de|archive-url=https://web.archive.org/web/20090417222633/http://leifi.physik.uni-muenchen.de/web_ph09/umwelt_technik/10spiegelbau_maus/spegelbau.htm|archive-date=17 април 2009|accessdate=27 јуни 2022}}</ref>

=== Други амалгами ===
[[Податотека:73. Добивање амониум амалгам.ogg|280п||мини|Добивање [[амониум]] амалгам.]]
Познати се различни амалгами кои се од интерес главно во истражувачкиот контекст.

* [[Амониум]] амалгамот е сива, мека, сунѓереста маса откриена во 1808 година од [[Хамфри Дејви]] и [[Јакоб Берцелиус|Јенс Јакоб Берцелиус]]. Лесно се распаѓа на собна температура или во допир со вода или алкохол:
*: <math>\mathrm{2 \ H_3N{-}Hg{-}H \ \xrightarrow{\Delta T} \ 2 \ NH_3 + H_2 + 2 \ Hg}</math>
* [[Талиум]] амалгамот има точка на замрзнување од -58 [[°C]], што е пониско од онаа на чистата жива (-38,8&nbsp;°C) така што најде употреба во топломерите со ниски температури.
* [[Злато]] амалгам: Рафинирано злато, кога фино се меле и ќе дојде во допир со жива, каде што површините на двата метали се чисти, лесно и брзо се спојува за да образува легури кои се движат од AuHg<sub>2</sub> до Au<sub>8</sub>Hg.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://mine-engineer.com/mining/minproc/MercAmal.htm|title=Mercury Amalgamation|work=mine-engineer.com|accessdate=27 јуни 2022}}</ref>
* [[Олово]]то образува амалгам кога полнатините се мешани со жива  и исто така е наведена како природна легура наречена оловомалгам во [[Никел-Штрунцова класификација|Никел-Штрунцовата класификација]].<ref>webmineral.com/data/Leadamalgam.shtml</ref>

=== Забен амалгам ===
[[Податотека:Filling.jpg|мини|Амалгамска забна полнатина.]]
[[Стоматологија]]та користела [[легури]] на [[жива]] со [[метали]] како што се [[сребро]], [[бакар]], [[индиум]], [[калај]] и [[цинк]]. Амалгамот е „одличен и разновиден материјал за реставрација“<ref>{{Наведено списание|last=Bharti|first=Ramesh|last2=Wadhwani|first2=Kulvinder Kaur|last3=Tikku|first3=Aseem Prakash|last4=Chandra|first4=Anil|date=2010|title=Dental amalgam: An update|journal=Journal of Conservative Dentistry|volume=13|issue=4|pages=204–208|doi=10.4103/0972-0707.73380|issn=0972-0707|pmc=3010024|pmid=21217947}}</ref> и е користен во стоматологијата од повеќе причини. Тој е евтин и релативно лесен за употреба и манипулација за време на поставувањето; останува мек кратко време за да може да се спакува за да го наполни секој неправилен волумен, а потоа образува тврдо [[соединение]]. Амалгамот поседува поголема долговечност во споредба со другите директни ресторативни материјали, како што е композитот. Меѓутоа, оваа разлика се намали со постојаниот развој на композитните смоли.

Амалгамот обично се споредува со композити базирани на смола бидејќи многу примени се слични и многу физички својства и трошоци се споредливи.

Во јули 2018 година, [[ЕУ]] забранила амалгам за стоматолошки третман на деца под 15 години и на бремени жени или жени кои дојат.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://ec.europa.eu/environment/chemicals/mercury/regulation_en.htm|title=Mercury Regulation EU|work=www.europa.eu}}</ref>

== Наводи ==
{{Наводи}}

== Дополнителна книжевност ==

* Прантл, В.: ''Humphry Davy, Jöns Jacob Berzelius, zwei führende Chemiker aus der ersten Hälfte des 19. Jahrhunderts''. Wissenschaftliche Verlagsgesellschaft, [[Штутгарт]], 1948 година
* Хофман, Х., Јандер, Г.: ''Qualitative Analyse'', 1972 година, Walter de Gruyter, {{ISBN|3-11-003653-3}}

== Надворешни врски ==

* {{Ризница-ред|Amalgam}}
* {{Наведена мрежна страница|url=http://www.periodicvideos.com/videos/feature_amalgams.htm|title=Amalgams|last=Poliakoff|first=Martyn|authorlink=Мартин Полјакоф|year=2009|work=[[Periodic Videos]]|publisher=[[Универзитет во Нотингем]]}}
*  
{{Нормативна контрола}}

[[Категорија:Амалгами]]