Преглед на кодот на Астрономски мерни единици

'''Астрономски мерен систем''' (формално наречен '''Систем на астрономски константи на МАС (1976)''' — мерен систем за изразување на величини во [[астрономија]]та. Усвоен е во 1976 г. од страна на [[Меѓународен астрономски сојуз|Меѓународниот астрономски сојуз]] (МАС или IAU),<ref name="IAU76">Решение бр. 10 од [http://www.iau.org/static/resolutions/IAU1976_French.pdf XVI Генералното собрание на Меѓународниот астрономски сојуз], [[Гренобл]], 1976 {{fr}}</ref> и оттогаш има претрпено мошне мали измени.

Системот е осмислен како решение за потешкотиите што се јавуваат при мерењето и изразувањето на астрономските податоци во [[Меѓународен систем на мерни единици|меѓународниот систем на мерни единици]] (SI). Од особена важност е огромното количество на мошне прецизни податоци за местоположбата на објектите во рамките на [[сончев Систем|сончевиот Систем]] што не може лесно да се изразат со SI-единици. По пат на разни измени, астрономскиот мерен систем денес ги зема превид последиците од [[општа релативност|општата релативност]], што е неопходен додаток на SI-системот за точно работење со астрономски податоци.

Астрономскиот мерен систем е тридимензионален систем, т.е. со неговите единици се утврдува [[должина]], [[маса]] и [[време]]. Во прилог на ова постојат астрономски [[константа|константи]] со кои се определени [[појдовна точка|појдовните точки]] на наодите од набљудувањата. Овој систем е обичаен систем, каде единиците за должина и маса не се вистински [[физичка константа|физички константи]], а покрај ова постојат и барем три начини ма мерње на времето.

== Астрономска единица за време ==
{{Главна|Ден}}
Астрономската единица за [[време]] е '''[[ден]]от''', кој се дефинира како 86400 [[секунда|секунди]]. Една [[Јулијански календар|јулијанска година]] се состои од 365,25 дена.<ref name="IAU76" /> За оваа единица се користи симболот ''D''.

== Астрономски единици за маса ==
{{Главна|Сончева маса}}
Астрономската единица за [[маса]] е '''[[сончева маса|сочневата маса]]'''.<ref name="IAU76" /> За оваа единица се користи симболот ''S'', но напати се среќава и ''M''<sub>☉</sub>.
Сончевата маса (<var>M</var><sub>☉</sub>), {{вред|1.98892|e=30|u=кг}}, е стандарден начин на изразување на [[маса]] во [[астрономија]]та кога сакаме да ги претставиме масите на други [[ѕвезда|ѕвезди]] и [[галаксија|галаксии]]. Таа е еднаква на масата на [[Сонцето]], за 332.950 пати поголема од масата на [[Земја]]та или 1.048 пати поголема од масата на [[Јупитер (планета)|Јупитер]].
:<math>M_{\odot}=1{,}98892\cdot10^{30}\,\hbox{kg}</math>

===Единици за маса вон МАС===
Ова '''не''' се единици по [[SI]] или МАС, но сепак наоѓаат примена во астрономијата.

====Јупитерова маса====
{{Главна|Јупитерова маса}}
Јупитеровата маса (<var>M</var><sub>J</sub>, <var>M</var><sub>ЈУП</sub> или <var>M</var><sub>JUP</sub>) е единица за [[маса]] едканва на вкупната маса на планетата [[Јупитер (планета)|Јупитер]], {{вред|1.8986|e=27|u=кг|}}. Јупитеровата маса се користи за изразување на масите на [[гасовит џин|гасовитите џинови]] како [[вонсончева планета|вонсончевите]] и надворешните планети. Се користи и за [[кафеаво џуџе|кафеави џуџиња]].
:<math>M_\mathrm J=1{,}8986\cdot10^{27}\,\hbox{kg}</math>

====Земјина маса====
{{Главна|Земјина маса}}
Земјината маса (<var>M</var><sub>⊕</sub>) е единица за [[маса]] еднаква на онаа на [[Земја]]та. 1 <var>M</var><sub>⊕</sub> = 5,9742 ⋅ 10<sup>24</sup> [[килограм|кг]]. Земјината маса се користи за изразување на масите на карпести [[земјовидна планета|земјовидни планети]]. Една Земјина маса е 0,00315 пати масата на Јупитер.
:<math>M_{\oplus}=5{,}9742\cdot10^{24}\,\hbox{kg}</math>

<hr />
{| class="wikitable" border="1"
|+ Истоветни планетарни маси
! !! Сончева маса
|-
| Сончева маса || 1
|-
| Јупитерови маси || 1.048
|-
| Земјини маси || 332.950
|}

== Астрономска единица за должина ==
{{Главна|Астрономска единица}}
Астрономската единица за должина е должината за која [[Гаусова константа|Гаусовата константа]] за гравитација (''k'') има вредност од {{безпрелом|0,017 202 098 95}} кога мерните единици се астронмски единици за должина маса и време.<ref name="IAU76" /> Димензиите на ''k''<sup>2</sup> се оние на [[гравитациска константа|гравитациската констата]] (''G''), т.е. '''L'''<sup>3</sup>'''M'''<sup>&minus;1</sup>'''T'''<sup>&minus;2</sup>. За должината ''A'' се користи поимот „единица растојание“, но во поширока употреба е зборот „'''астрономска единица'''“. Симболот е '''ае''', '''AU''', '''au''' или '''ua'''.

Според друга дефиниција, астромонската единица е полупречникот на непопречена кружна Њутнова орбита на една честичка околу Сонцето со бесконечно мала маса, со средно движење од {{безпрелом|0,017 202 098 95}} радијани дневно.<ref>{{SIbrochure8th|page=126}}.</ref> Оваа единица е приближно еднаква на растојанието од Земјата до Сонцето.

=== Други единици за астрономско растојание ===

{| border="1" cellspacing="0" cellpadding="3" style="margin-left:2em;"
!Астрономски растојанија
!Единици
|-
|Растојанија на [[сателит]]и
|[[километар|километри]]
|-
|Растојанија на [[околуземјен објект|околуземјени објекти]]
|[[месечева единица]]
|-
|[[Планета]]рни растојанија
|[[астрономска единица|астрономски единици]], [[гигаметар|гигаметри]]
|-
|Растојанија на блиски [[ѕвезда|ѕвезди]]
|[[парсек|парсеци]], [[светлосна година|светлосни години]]
|-
|Растојанија во галактички размери
|[[парсек|килопарсеци]]
|-
|Растојанија на блиски [[галаксија|галаксии]]
|[[парсек|мегапарсеци]]
|}

Растојанието на пооддалечените галаксии обично не се наведува во единици за растојание, туку се изразува во [[црвено поместување]]. Ова се должи на две причини. Една е фактот што претворањето на црвено поместување во растојание бара претходно познавање на [[Хаблов закон|Хабловата константа]], која не е точно измерена сè до почетокот на XXI век. Друга причина е тоа што кога работиме со космолошки растојанија, поради закривеноста на [[простор-време]]то може да важат повеќе разни дефиниции за растојание. На пример, растојанието може да се изрази како времето што му е потребно на сноп светлина за да пропатува дадено растојание, но ова ќе се разликува од растојанието што се определува преку привидна големина на еден објект.

== Наводи ==
{{наводи}}

== Надворешни врски ==
*[http://www.iau.org/public_press/themes/measuring/ Астрономски единици по МАС] {{en}}
*[http://asa.usno.navy.mil/SecK/2009/Astronomical_Constants_2009.pdf Одбрани астрономски константи (2009)] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20090327014818/http://asa.usno.navy.mil/SecK/2009/Astronomical_Constants_2009.pdf |date=2009-03-27 }} - Астрономски алманах на USNO-UKHO  {{en}}

== Поврзано ==
* [[Стандарден гравитациски параметар]]
* [[Планетарна маса]]

{{астрономски должини}}

[[Категорија:Астрономски мерни единици| ]]
[[Категорија:Системи за единици]]