Преглед на кодот на Горен и долен индекс

[[Податотека:Subscript superscript expert.png|thumb|right|300px|Пример на долен индекс и горен индекс. Големината на долниот индекс е приближно 62% од големината на изворниот знак и спуштен за 16%. Горниот индекс е приближно 60% од големината на оригиналниот знак и подигнат за 44%.)]]
'''Индекс''' е знак (буква, број) или текст кој се пишува за одредено ниво погоре или подолу, како и со помала големина од обичниот текст.

<div style="line-height:1.2em">
*'''Горен индекс''' е индекс кој се пишува погоре од нивото на обичниот текст.
**Горен ''десен'' индекс е горен индекс кој е непосредно десно од обичниот текст. На пример: ''a''&sup2; со што се означува ''a''&middot;''a'', т.е. ''a на квадрат''. 
**Горен ''лев'' индекс е горен индекс кој е непосредно лево од обичниот текст.  На пример: <sup>14</sup>C со што се означува [[изотоп]]от на [[јаглен]] со 8 [[неутрон]]и.
*'''Долен индекс''' е индекс кој се пишува подолу од нивото на обичниот текст.
**Долен ''десен'' индекс е долен индекс кој е непосредно десно од обичниот текст на кој е индикаторот. На пример: H&#8322;O со што се означува [[вода]].
**Долен ''лев'' индекс е долен индекс кој е непосредно лево од обичниот текст.  
</div>

== Примена ==
[[Image:Sub super num dem.svg|thumb|right|300px|Четирите позиции на индекси. Фонтот е Myriad Pro.]]
<div style="line-height:2em">

===Горни индекси===
Симболите за ''заштитен знак'' &trade; и за ''авторска права'' <sup>&copy;</sup>  обично се пишуваат како горни индекси.

Ознаките за [[подножна белешка|подножни белешки]] (фусноти) во некој текст најчесто се пишуваат како горни индекси,<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://owl.english.purdue.edu/owl/resource/560/04/|title=APA Footnotes and Endnotes|language=англиски|accessdate=1 декември 2013}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://owl.english.purdue.edu/owl/resource/747/04/|title=MLA Endnotes and Footnotes|language=англиски|accessdate=1 декември 2013}}</ref> а во Википедија и наводите се бележат како горен индекс.

Во [[математика]]та, горен индекс најчесто се користи за [[експонент]], т.е. за [[степенување]]. На пример: ''a''&sup2;. Тука бројот 2 е горен индекс на буквата ''a'', односно бројот 2 е експонент на основата ''a'' и има значење ''a''&sup2; = ''a''&middot;''a''. (Ова е формулата за пресметување на [[плоштина]] на [[квадрат]] со страна ''a''.)

Во обичен текст, дропка може да се напише користејќи горен индекс, па [[коса црта]] на напред, па долен индекс. На пример, <sup>2</sup>/<sub>5</sub> = 0,4.

Понекогаш редните броеви се означуваа со горни индекси. На пример, на англиски текст-уредувачи како [[Microsoft Word]], автоматски се преформатираат редните броеви како 1st во 1st, 2nd во 2nd, итн.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://publish.ucc.ie/doc/wordedit?sectoc=5#noautostyle|title=Editing Word files for publication|publisher=UCC|language=англиски|accessdate=1 декември 2013|archive-date=2014-01-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20140103094337/http://publish.ucc.ie/doc/wordedit?sectoc=5#noautostyle|url-status=dead}}</ref>  Во таа смисла, во Р.М. се користи 1<sup>о</sup> or 2<sup>о</sup> за последователно прикажување на особини или друго. (Тука е напишана мала буква „о“ како горен индекс, а може непосредно (без горен индекс) да се користи симболот &deg; за [[степен (агол)|степен]], но е доста помал и слабо видлив.)

Покрај овие попознати примери, се забележува дека во математиката и во другите природни науки, горни индекси се користат и за други означувања.

===Долни индекси===
Можеби најпознатиот пример за користење на долни индекси е во [[хемиска формула|хемиски формули]]. На пример, хемиската формула за [[гликоза]] е [[Јаглен|C]]<sub>6</sub>[[Водород|H]]<sub>12</sub>[[Кислород|O]]<sub>6</sub> (што значи дека гликоза е молекула со 6 [[атом]]и од [[јаглен]], 12 атоми од  [[водород]] и  6  атоми [[кислород]] ).

Исто така, долни индекси се користат во математика и физика за означување на разни верзии на истата променлива. На пример, со ''v''<sub>ракета</sub> и ''v''<sub>набљудувач</sub> се означуваат брзината на ракета и брзината на набљудувачот, соодветно.

*Доколку вредноста на некоја променлива се менува со времето ''t'', со долен индекс 0 (нула) се означува вредност на променливата во времето ''t''=0. На пример, со ''v''<sub>0</sub> и ''v''<sub>k</sub> може да се означат почетната и крајната вредност на ''v'' (во текот на некој процес) соодветно.
*Доколку една променлива зависи од друга променлива, на пример ако ''y''=''y''(''x''), a дадена е некоја одредена вредност ''x''<sub>0</sub>, тогаш со ''y''<sub>0</sub> се означува вредноста на ''y'' во ''x''<sub>0</sub>, т.е. ''y''<sub>0</sub>=''y''(''x''(<sub>0</sub>). На пример, ако ''y''=''x''&sup2; и ''x''&#8320;=3, тогаш  ''y''&#8320;=''y''(''x''&#8320;)=3&sup2;=9.
*Доколку елементите на некое [[множество]] се подредени, со долен индекс се означува тој елемент кој се наоѓа на соодветната позиција. На пример, ако Х={-6,5,10}, ''x''<sub>1</sub>=-6, ''x''<sub>2</sub>=5, ''x''<sub>3</sub>=10 (види [[низа]]).
*Во математиката и во програмирањето, со долен индекс може да се означува основата на [[броен систем|бројниот систем]] на бројот. На пример, ако се споредуваат [[хексадецимален броен систем|хексадецимален]], [[декаден броен систем|декаден]], и [[осмеречен броен систем|осмеречен]] броен систем, може да се напише: C<sub>hex</sub> = 12<sub>dec</sub> = 14<sub>oct</sub>.

Покрај овие попознати примери, се забележува дека во математиката и во другите природни науки, долни индекси се користат и за други означувања. 
</div>

==Внесување==
Забележуваме дека горните и долните индекси се многу корисни во ракописен текст, особено во математиката и во другите природни науки, но истите претставуваат енормни проблеми во светот на компјутерите од секој поглед.

[[Податотека:Goren_dolen_indeks_word.png|right|frame|Копчиња за горен и долен индекс во [[Microsoft Word]]]]
===Текстуални уредувачи===
[[Microsoft Word]] има поддршка за горни и долни индекси на повеќе места и за повеќе намени. За внесување на индекси во обичен текст може да се користат копчињата кои се наоѓаат на табот ''Home'' под ''Font'' (види слика). Можат да се користат и комбинациите на тастерите: {{тастер|Ctrl}}+{{тастер| Shift}}+{{тастер|+}} за внесување на горен индекс или {{тастер|Ctrl}}+{{тастер|+}} за внесување на долен индекс. За внесување на подножни белешки, наводи итн., се користат наредбите на табот: ''References'' <ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://office.microsoft.com/en-001/word-help/insert-or-create-footnotes-and-endnotes-HA101854833.aspx|title=Insert or Create Footnotes or Endnotes|publisher=Microsoft&reg|language=англиски|accessdate=1 декември 2013}}</ref>.

===ХТМЛ===
Во [[ХТМЛ]] и во [[Вики синтакса]], долни индекси со добиваат со таговите <code>&lt;sub&gt;</code> и <code>&lt;/sub&gt;</code>.  Аналогно, горни индекси се добиваат со таговите <code>&lt;sup&gt;</code> и <code>&lt;/sup&gt;</code>. Големината и позицијата на изведените знаци зависат од фонтот, прелистувачот, платформата, ...

===Уникод===
[[Уникод]] има поддршка за горни и долни индекси и истите можат да се користат и во ХТМЛ.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://symbolcodes.tlt.psu.edu/bylanguage/mathchart.html|title=Unicode Entity Codes for Math|year=2013|language=англиски|accessdate=1 септември 2013|archive-date=2013-11-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20131127212139/http://symbolcodes.tlt.psu.edu/bylanguage/mathchart.html|url-status=dead}}</ref> На пример, за &sup2;, т.е. горен индекс 2 може да се користи <code>&amp;sup2;</code> или <code>&amp;#178;</code> или [[хексадецимален броен систем|хексадецималниот]] број 00B2. За внесување на уникод симболи во текстуални уредувачи на [[Microsoft]] се внесува хексадецималниот код, па веднаш потоа се притиска Alt+x.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://en.wikipedia.org/wiki/Unicode_input |title=Unicode Input|publisher=Wikipedia|language=англиски|accessdate=1 септември 2013}}</ref>

===TeX===
Во [[LaTeX]] и во TeX, долни индекси се добиваат со [[долна црта]] '''_''', додека горни индекс се добиваат со [[карета]] '''^''' (shift+6). На пример, во Википедија [[Вики синтакса]] <code>&lt;math&gt;x_{12}$&lt;/math&gt;</code> дава <math>x_{12}</math>, а <code>&lt;math&gt;3^2&lt;/math&gt;</code> дава <math>3^2</math>, а во овој пример се гледа какви проблеми има со хоризонтално порамнување на обичен текст и математички текст со горни и долни индекси. Од друга страна, само со математички текст-уредувачи како [[LaTeX]] можеме правилно да запишуваме заеднички горни и долни индекси. На пример, за комплетно означување на [[изотоп]]от на атомот [[галиум]] (со 31 [[протон]]и и) со 37 [[неутрон]]и треба <code>&lt;math&gt;{{}_{31}^{68}{\rm{Ga}}}&lt;\math&gt;</code> и се добива:
:<math>{{}_{31}^{68}{\rm{Ga}}}</math>
<!--

The charges of [[ion]]s and [[subatomic particle]]s are also denoted with superscripts. {{Element2|Chlorine|charge=-}} is a negatively charged [[chlorine]] atom, {{Element2|Lead|charge=4+}} is an atom of [[lead]] with a charge of positive four, {{Subatomic particle|Electron}} is an [[electron]], {{Subatomic particle|Positron}} is a [[positron]], and {{Subatomic particle|Antimuon}} is an [[antimuon]].

Atomic [[isotope]]s are written using superscripts.  In symbolic form, the number of nucleons is denoted as a superscripted prefix to the [[chemical symbol]] (for example {{SimpleNuclide2|Helium|3}}, {{SimpleNuclide2|Carbon|12}}, {{SimpleNuclide2|Carbon|13}}, {{SimpleNuclide2|Iodine|131}}, and {{SimpleNuclide2|Uranium|238}}).  The letters ''m'' or ''f'' may follow the number to indicate metastable or fission [[nuclear isomer|isomer]]s, as in {{SimpleNuclide2|Cobalt|58|m}} or {{SimpleNuclide2|Plutonium|240|f}}.

Subscripts and superscripts can also be used together to give more specific information about [[nuclide]]s.  For example, {{Nuclide2|Uranium|235}} denotes an atom of [[uranium]] with 235 nucleons, 92 of which are protons.  A chemical symbol can be completely surrounded: {{ComplexNuclide2|Carbon|14|charge=2+}} is an ion of [[carbon]] with 14 nucleons, of which six are protons and 8 are neutrons.

The [[numerator]]s of stacked [[fraction (mathematics)|fraction]]s (such as <math>\tfrac{34}{35}</math>) usually use high-set superscripts, although some specially designed glyphs keep the top of the numerator aligned with the top of the full-height numerals.
-->

==Наводи==
{{наводи}}

==Поврзани теми==
*[[Графички дизајн#.D0.A2.D0.B8.D0.BF.D0.BE.D0.B3.D1.80.D0.B0.D1.84.D0.B8.D1.98.D0.B0|Типографија]]
*[[Означување (математика)]]
*[[Експонент]]
*[[Низа]]

== Надворешни врски ==
*[http://www.microsoft.com/typography/developers/fdsspec/overview.aspx Vincent Connare’s type-design standards for Microsoft]

<!--
===Alignment examples===
[[Image:Subscript superscript examples.png|800px]]

This image shows the four common locations for subscripts and superscripts, according to their typical uses. The typeface is [[Minion (typeface)|Minion]] Pro, set in Adobe Illustrator.  Note that the default superscripting algorithms of most word processors would set the “th” and “lle” too high, and the weight of all the subscript and superscript glyphs would be too light.

==Software support==

===Desktop publishing===
Many text editing and [[word processing programs]] have automatic subscripting and superscripting features, although these programs usually simply use ordinary characters reduced in size and moved up or down – they are not true subscript or superscript glyphs.  Professional typesetting programs such as [[QuarkXPress]] or [[Adobe InDesign]] also have similar features for automatically converting regular type to subscript or superscript.  These programs, however, may also offer native OpenType support for the special subscript and superscript glyphs included in many professional typeface packages (such as those shown in the image above).  ''See also OpenType, below.''

{| class="wikitable"
|-
! colspan="8" style="text-align:center;"|Comparison of software support
|-
! rowspan="2"|Software
! rowspan="2"|OpenType support for professional glyphs?
! colspan="4" style="text-align:center;"|Default values for glyph transformation (non-professional glyphs)
! colspan="2" style="text-align:center;"|Keyboard Shortcuts
|-
! size
! subscript position
! superscript position
! user-modifiable settings?
! superscript
! subscript
|-
| [[OpenOffice.org]] 3.3
| style="text-align:center;"| no
| style="text-align:center;"| 58%
| style="text-align:center;"| −33%
| style="text-align:center;"| +33%
| style="text-align:center;"| yes
| CTRL+SHIFT+p
| CTRL+SHIFT+b
|-
| [[Microsoft Word]] 2002
| style="text-align:center;"| no
| style="text-align:center;"| 65%
| style="text-align:center;"| −14.1%
| style="text-align:center;"| +35%
| style="text-align:center;"| manual<sup>1</sup>
| CTRL+SHIFT+=
| CTRL+=
|-
| [[Adobe Illustrator]] CS3
| style="text-align:center;"| yes
| style="text-align:center;"| 58.3%
| style="text-align:center;"| −33.3%
| style="text-align:center;"| +33.3%
| style="text-align:center;"| yes
|
|
|-
| [[Adobe Photoshop]] CS3
| style="text-align:center;"| ordinal letters only
| style="text-align:center;"| 58.3%
| style="text-align:center;"| −33.3%
| style="text-align:center;"| +33.3%
| style="text-align:center;"| manual<sup>1</sup>
| ALT+CTRL+SHIFT+=
| CTRL+SHIFT+=
|-
| [[LaTeX]]
| style="text-align:center;"| yes (using [[XeLaTeX]] only)
| style="text-align:center;"| ≈70%<sup>2</sup>
| style="text-align:center;"| −14%<sup>3</sup>
| style="text-align:center;"| +25%<sup>3</sup>
| style="text-align:center;"| manual<sup>4</sup>
| math: ^ (caret)<br/>text: \textsuperscript{stuff}
| math: _ (underscore)<br/>text: \textsubscript{stuff}<sup>5</sup>
|-
| colspan="8" |Notes:
# Default subscript and superscript options can be overcome by manually changing the font size and raising/lowering text.
# Dependent on [http://en.wikibooks.org/wiki/LaTeX/Mathematics math mode]; differs for subsub- and supersuper-scripts.
# Nominal values; dependent on [http://en.wikibooks.org/wiki/TeX/fontdimen fontdimen] parameters (16 and 17).
# Changing [http://en.wikibooks.org/wiki/TeX/fontdimen fontdimen] values requires some skill (see [http://newsgroups.derkeiler.com/Archive/Comp/comp.text.tex/2007-10/msg01670.html this thread]) but the textual commands can be modified to use the \raisebox command.
# Requires package [http://www.ctan.org/pkg/fixltx2e fixltx2e].
|}

{|style="float:right;margin:.5em 0 .3em .5em;border:1px solid #AAAAAA;background:#F8F8FF;color:black;padding:.3em;line-height:1.5;text-align:center"
|-
!colspan="2" style="text-align:center"| HTML subscripts and superscripts
|-style="background:#FFFFFF;color:#CCCCCC;font-family:serif;font-weight:bold;font-size:300%;vertical-align:middle"
!style="width:3.5em;border:1px solid #AAAAAA"| X<sup>6</sup> O<sub>8</sub>M
!style="width:3.5em;border:1px solid #AAAAAA"|''X''<sup>6</sup>''O''<sub>8</sub>''M''
|-style="font-size:x-small;line-height:normal"
|style="width:10.5em"| Default subscript and superscript rendered in HTML for fonts in normal styles.
|style="width:10.5em"| Example of possible collision of italic styles in HTML.
|}

-->

{{Нормативна контрола}}

[[Категорија:Типографија]]
[[Категорија:Интерпункција]]