Преглед на кодот на Деклинација (астрономија)

: ''За други значења, видете [[Деклинација (појаснување)]].''

[[Податотека:Equatorial coordinates mk.svg|мини|десно|250п|Екваторските координати]]
'''Деклинација''' (крат. '''дек''', '''dec''' или '''δ''') — една од двете координати на [[екваторски координатен систем|екваторскиот координатен систем]] во [[астрономија]]та (другата е [[ректасцензија]]та или [[часовен агол|часовниот агол]]). Деклинацијата во астрономијата е споредлива со [[географска ширина|географската ширина]] на земјата, но проектирано на [[небесна сфера|небесната сфера]] и ја претставува оддалеченоста на небесното тело од небесниот екватор<ref>{{нмс|url=http://rechnik.on.net.mk/translate/mk-leksikon/деклинација|title=деклинација|date=2010|work=Лексикон на македонскиот јазик|publisher=Он.нет|accessdate=13 март 2011}}{{Мртва_врска|date=October 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. Се мери во степени северно и јужно од [[небесен екватор|небесниот екватор]]. Точките северно од екваторот имаат позитивна деклинација, а точките јужно од него имаат негативна.

* Објект на [[небесен екватор|небесниот екватор]] има деклинација од 0°.
* Објект на небесниот [[Северен Пол]] има деклинација од +90°.
* Објект на небесниот [[Јужен Пол]] има деклинација од &minus;90°.

Знакот се става пред бројката без разлика дали е негативен или позитивен. Деклинацијата може да се изрази во секоја аголна единица, а најзастапено е изразувањето во [[лачна минута|лачни степени, минути и секунди]].

Едно астрономско тело непосредно над набљудувачот (во [[зенит]]от) има деклинација речиси еднаква на неговата географска ширина. Затоа, една [[поларна ѕвезда]] има деклинација од приближно +90° или &minus;90°. При северна ширина φ (φ = ширина на набљудувачот)&nbsp;>&nbsp;0, небесните објекти со деклинација поголема од 90°&nbsp;&minus;&nbsp;φ секогаш се видливи. Ваквите ѕвезди се нарекуваат [[околуполарна ѕвезда|околуполарни ѕвезди]], а појавата кога Сонцето не заоѓа се нарекува [[поларен ден]].

Кога објектот е непосредно над набљудувачот, деклинацијата е во опсег на 0,01 степен од неговата географска ширина. Деклинацијата и географската ширина не се совпаѓаат од две причини. Првата е фактор што важи за сите небесни објекти: деклинацијата на објектот е еднаква на астрономската ширина на набљудувачот, но под поимот „ширина“ обично подразбираме геодетска ширина. Оваа разлика обично не надминува неколку илјадинки од еден степен, но во исклучителни случаи (како на големиот остров Хаваи) знае да надмине 0,01 степен. Од практични причини, втората причина важи само за објекти од сончевиот Систем: „деклинацијата“ по обичај се мери од центарот на Земјата, која не е сосем сферна, па затоа правата што се протега од Земјиниот центар до објектот не е сосем нормална на површината на Земјата. Така, кога Месечината е непосредно над набљудувачот, нејзината геоцентрична деклинација може да се разликува од астрономската ширина на објектот во износ до 0,005 степени. Важноста на оваа појава е обратнопропорционална на оддалеченоста на објектот од Земјата, па затоа се зема предвид само во однос на Месечината.

==Ѕвездите==
Бидејќи секоја една [[ѕвезда]] стои во речиси постојана насока гледајќи од [[Земја]]та, нејзината деклинација е приближно постојана од година на година.  Меѓутоа [[ректасцензија]]та и деклинацијата постепено се менуваат како последица на [[прецесија на рамноденицата|прецесијата на рамноденицата]], [[сопствено движење|сопственото движење]] и годишната [[паралакса]].

==Променлива деклинација==
Деклинацијата на сите објекти од [[сончев Систем|сончевиот Систем]] се менува побргу отколку онаа на ѕвездите.

===Сонцето===
Деклинацијата на [[Сонце]]то, δ<sub>☉</sub>, е аголот помеѓу неговите зраци и рамнината на Земјиниот екватор. [[Осен наклон|Осниот наклон]] на Земјата (во астрономијата познат како „закосеност на еклиптиката“) е аголот помеѓу Земјината оска и правата нормална на Земјината орбита. Осниот наклон на Земјата се менува постепено во текот на илјадници години, но тековно изнесува ε = 23°26'. Бидејќи осниот наклон е речиси постојан, сончевата деклинација (δ<sub>☉</sub>) се менува со [[годишно време|годишните времиња]] и има период од една [[година]].

При [[сонцестој]], аголот помеѓу сончевите зраци и рамнината на Земјиниот екватор достигнува највеќе 23°26'. Затоа δ<sub>☉</sub> = +23°26' во северниот сонцестој и δ<sub>☉</sub> = &minus;23°26' во јужниот сонцестој.

Во моментот на секоја [[рамноденица]], центарот на сонцето изгледа како да проаѓа низ [[небесен екватор|небесниот екватор]], а δ<sub>☉</sub> изнесува 0°.

Деклинацијата на сонцето е еднаква на обратниот синус од производот на синусот на максималната деклинација на Сонцето и синусот на должината во неговиот повратник во секој даден момент. Наместо да ја пресметуваме должината во повратникот, ако сакаме да ја добиеме Сончевата деклинација изразена во денови, ја проследуваме следнава постапка.

Бидејќи [[занесување (орбита)|орбиталното занесување]] (ексценричност) на Земјата е прилично мало, можеме да претпоставиме дека нејзината орбита е совршена кружница:

:<math>\delta_\odot = -23{,}44^\circ \cdot \cos \left [ \frac{360^\circ}{365} \cdot \left ( N + 10 \right ) \right ]</math>

каде косинусот работи со [[степен (агол)|степени]]. Ако аргументот на косинусот е во [[радијан]]и, тогаш 360° во равенката се заменува со 2π. Во обата случаја формулата го дава δ<sub>☉</sub> во степени. <math>N</math> е бројот на изминатите денови од 1 јануари наваму.

Еве и друг можен облик:<ref>{{нмс
 |url         = http://holodeck.st.usm.edu/vrcomputing/vrc_t/tutorials/solar/declination.shtml
 |year        = 2007
 |accessdate  = 18 февруари 2010
 |title       = Сончева деклинација
 |author      = Дезмонд Флечер
 |archiveurl  = https://web.archive.org/web/20080524032606/http://holodeck.st.usm.edu/vrcomputing/vrc_t/tutorials/solar/declination.shtml
 |archivedate = 2008-05-24
 |url-status  = live
}} {{en}}</ref>

:<math>\delta_\odot = 23{,}44^\circ \cdot \sin \left [ \frac{360^\circ}{365} \cdot \left ( N + 284 \right ) \right ]</math>

Попрецизна формула:<ref>{{наведено списание
|title=Приказ на местоположбата на Сонцето по пат на Фурјеови низи
|author=Џ. В. Спенсер
|url=http://www.mail-archive.com/sundial@uni-koeln.de/msg01050.html
|year=1971}} {{en}}</ref>

:<math>\ \delta_\odot = \frac{180^\circ}{\pi} \cdot (0{,}006918 - 0{,}399912 \cos \gamma + 0{,}070257 \sin \gamma - 0{,}006758 \cos 2\gamma + 0{,}000907 \sin 2\gamma - 0{,}002697 \cos 3\gamma + 0{,}00148 \sin 3\gamma)</math>

каде

: <math>\gamma = \frac{2\pi}{365} ( N - 1 ) </math>

е дробната година во радијани.

Попрецизни дневни вредности добиени со вопросечување на четирите години од циклусот на јавување на [[престапна година]] ќе најдете на [http://www.wsanford.com/~wsanford/exo/sundials/DEC_Sun.html '''табелата на деклинација на Сонцето'''].

[[Податотека:Sun-declination.png|рамка|нема|Патеката на Сонцето долж небесната сфера во текот на годината се менува зависно од деклинацијата. На хоризонталната оска се означени [[азимут]]ите во ° СШ кајшто Сонцето изгрева и заоѓа при летниот и зимскиот [[сонцестој]], набљудувајќи од 56° СГШ.]]

== Поврзано ==
* [[Еклиптика]]
* [[Наклон]]
* [[Ојлерови агли]]
* [[Небесен координатен систем]]
* [[Географски координатен систем]]

== Наводи ==
{{наводи}}

== Надворешни врски ==
=== Македонски ===
* [http://astronomija.com.mk/vest.asp?id=3 За небесните координатни системи и деклинацијата] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20110324155418/http://astronomija.com.mk/vest.asp?id=3 |date=2011-03-24 }} — [[Скопско астрономско друштво]] {{mk}}

=== Англиски ===
* [http://www.sunlit-design.com/products/thesunapi/documentation/sdxDecl.php Функција на деклинација за Excel, CAD и други програми] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20141213091858/http://www.sunlit-design.com/products/thesunapi/documentation/sdxDecl.php |date=2014-12-13 }} (за Windows) {{en}}
* [http://www.stjarnhimlen.se/comp/ppcomp.html Како се пресметува местоположбата на планетите] од Паул Шлитер {{en}}

[[Категорија:Небесни координатни системи]]
[[Категорија:Небесна механика]]
[[Категорија:Астрометрија]]
[[Категорија:Агол]]
[[Категорија:Технички чинители во астрологијата]]