Преглед на кодот на Електроспроводник

{{електромагнетизам|cTopic=Електростатика}}
'''Електроспроводник'''<ref name=ES>{{ДРМЈ|електроспроводник}}</ref> често и само '''спроводник'''<ref>[http://rechnik.on.net.mk/#/recnik/mk-pravopis/спроводник „спроводник“] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20131217061800/http://rechnik.on.net.mk/#/recnik/mk-pravopis/спроводник |date=2013-12-17 }} — Македонски правопис на он.нет</ref> — спроводник на електрична енергија.<ref name=ES/> Материјалот од кој е изработен електроспроводникот низ себе пропушта течење на [[електричен набој]]. Такви предмети се најчесто [[жица|жиците]], изработени од [[метал]]и како [[бакар]] и [[алуминиум]].

Материјалите што не пропуштаат (или слабо пропуштаат) [[електрична струја]] се нарекуваат [[изолатор]]и.

==Физика==

Сите спроводници имаат [[електричен набој|електричен полнеж]], кој се движи кога ќе настане разлика во [[електричен потенцијал|електричниот потенцијал]] (изразен во [[волт]]и) помеѓу одделни точки на материјалот. Овој тек на набојот (изразен во [[ампер]]и) се нарекува „електрична струја“. Кај највеќето материјали, [[еднонасочна струја|еднонасочната струја]] е правопропорционална на [[напон]]от (согласно [[Омов закон|Омовиот закон]]) при постојано иста температура и облик на материјалот.

Најчест материјал за спроводници е [[бакар]]от. Најдобар спроводник е [[сребро]]то (со отпорност од {{вред|1.6|e=-8|u=Ω⋅m}}), но не е застапен поради високата цена. [[Злато]]то наоѓа примена во мали контактни елементи во електрониката бидејќи има голема спроводливост, а не ’рѓосува. Постојат и разни неметални спроводници како [[графит]]от, [[сол]]ените раствори и сите [[плазма (физика)|плазми]]. Постојат дури и спровод[[проводнички полимер|нички полимер]]и.

[[Податотека:54. Магнетно поле на прав спроводник.ogg|мини|[[Магнетно поле]] на прав спроводник.]]
Сите материјали (кои не се [[суперпроводник|суперпроводници]]) даваат отпор и се загреваат кога низ нив тече струја, па затоа се изработуваат со оглед на температурните особини и јачината на струјата што ја спроведуваат. Движењето на полнежите создава [[електромагнетно поле]] околу спроводникот што делува врз него со кружна потисна сила. Спроводната способност е ограничена од способноста за ослободување на топлина. Овој проблем особено се јавува во [[печатена плочка|печатените плочки]] поради малите димензии и густината на спроводниците во затворен простор, каде постои опасност од топење на спроводничките шини.

Топлинската и електричната спроводливост честопати одат заедно поради [[метална врска|морето од електрони]] што пропуша и струја и топлина. Не металните спроводници го немаат овој проблем, бидејќи не мора да спроведуваат топлина за да можат да пропуштаат струја.

==Спроводливост==
{{главна|Електрична спроводливост}}
[[Податотека:Stranded lamp wire.jpg|мини|лево|Типична жица во домот.]]
[[Податотека:Freileitung-Ried-2.jpg|мини|десно|[[Далновод]]от служи за спроведување на големи количества електрична енергија за многу потрошувачи на поголеми растојанија]]
Отпорноста на еден материјал зависи од неговиот состав и димензии. Отпорноста ќе биде обратнопропорционална на површината на напречниот пресек на спроводникот, а правопропорционална на должината: подебелата и пократката жица дава помалку отпор од потенката и подолгата. Отпорноста {{math|R}} и спроводливоста {{math|G}} на спроводник со рамномерен пресек може да се пресмета вака:

:<math>R = \rho \frac{\ell}{A},</math>
:<math>G= \sigma \frac{A}{\ell}.</math>

при што <math>\ell</math> е должината на спроводникот во [[метар|метри]] [m], ''A'' е површината на напречниот пресек на спроводникот изразена во [[квадратен метар|квадратни метри]] [m²], σ (''сигма'') е [[електрична спроводливост|електричната спроводливост]] изразена во [[сименс (единица)|сименси]] во метар (S·m<sup>−1</sup>), а ρ (''ро'') е [[електрична отпорност|електричната отпорност]] (наречена и „специфична електрична отпорност“) на материјалот, изразена во ом-метри (Ω·m). Отпорноста и спроводливоста се истомерни константи, што значи дека зависат само од материјалот од којшто е направена жицата, а не нејзините геометриски особини. Овие две својства се [[реципрочна вредност|реципроцитети]]: <math>\rho=1/\sigma</math>. Отпорноста ја изразува способноста на матерјалот да му се спротивстави на струјниот тек.

Формулата не е апсолутна, бидејќи се води по претпоставката дека [[густина на струјата|густината на струјата]] во спроводникот е сосем рамномерна, што не е секогаш случај во практика. Сепак претставува добро воопштување за долги и тенки спроводници како жиците.

Друг проблематичен случај е [[наизменична струја|наизменичната струја]] (AC), каде се јавува т.н. [[површински ефект]]<!-- skin effect --> што му пречи на струјниот тек во внатрешноста на спроводникот. Тука, геометрискиот пресек е различен од фактичкиот, при што во целина имаме посилен отпор. Кога има два спроводника со наизменична струја еден до друг, нивниот отпор се зголемува поради ефектот на близина. Овие ефекти се значајни во електростопанството поради големата електрична моќ што оди во [[собирница|собирниците]],<!--busbar--> [[трафостаница|трафостаниците]],<ref>Fink and Beaty, ''Standard Handbook for Electrical Engineers 11th Edition'', стр. 17–19</ref> или кај големите далноводи што носат повеќе од неколку стотини ампери.

== Поврзано ==
* [[Жица]]
* [[Далновод]]
* [[Електрична спроводливост]]
* [[Електрична отпорност]]
* [[Суперспроводливост]]
* [[Совршен спроводник]]
* [[Изолатор]]
* [[Полупроводник]]

== Наводи ==
{{наводи}}

== Надворешни врски ==
{{рв|Electrical conductors}}
* [http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/electric/conins.html Проводници и изолатори] — GSU {{en}}

{{Нормативна контрола}}

[[Категорија:Електрични спроводници| ]]
[[Категорија:Електрицитет|Спроводник]]