Преглед на кодот на Кварк

[[Податотека:Standard Model of Elementary Particles mk.svg|мини|десно|350п|Шест честички од [[Стандарден модел|стандардниот модел]] се кваркови (со виолетово). Секоја од првите три колони образува „[[поколение (физика)|поколение]]“ на материја.|alt=Табела на честички во облик 4х4. Колоните се трите „поколенија“ на материјата ([[фермион]]ите) и во една колона се „силите“ ([[бозон]]ите). Во првите три колони, два реда содржат кваркови и два лептона. Колоните на најгорните два реда содржат горен (u) и долен (d) кварк, волшебен (c) и чуден (s) кварк, врвен (t) и длабински (b) кварк, и фотон (γ) и глуон (g). Колоните на најдолните два реда содржат електронско неутрино (ν индекс e) и електрон (e), мионско неутрино (ν индекс μ) и мион (μ), и тау неутрино (ν индекс τ) и тау (τ), како и Z на 0 и W на ± слаба сила. За секоја честица се наведени масата, полнежот и спинот.]]
'''Кварк''' — [[основна честичка]] и градбена единка на [[материја]]та. Во сегашниот [[стандарден модел]] постојат шест типови на кваркови. Кварковите се составни единки на сите познати [[мезон]]и и [[барион]]и. Најпознати бариони се [[протон]]от и [[неутрон]]от, кои се изградени од ''горни'' и ''долни'' кваркови. Кварковите можат да се наоѓаат само во комбинации од два (мезони), три (бариони) и најново откриените честички со пет кварка ([[пентакварк]]ови).

Во табелата, масите на кварковите не треба да се сфаќаат премногу сериозно, бидејќи ограниченоста на кварковите укажува дека нивната маса не може директно да се определи. Масите на овие честички мораат да се измерат индиректно преку експерименти.

Секој од шесте типа на кваркови може да има три различни „бои“. [[Кваркови сили|Кварковите сили]] се привлечни само во безбојни комбинации на три кваркови (бариони), парови „кварк-[[антикварк]]“ (мезони) и веројатно поголеми комбинации, како што е пентакваркот, кој исто така може да се најде во безбојни услови. Кварковите подлежат на трансформации со размена на W-[[бозон]]и, а овие трансформации го детерминираат степенот и природата на распадот на [[хадрон]]ите од страна на слабите взаемни дејства.

::::{| border="1" cellspacing="0" cellpadding="5"
|- style="background-color: #d4f6f2; "
! Кварк || Англ. име || Симбол || [[Спин]] || [[Електричен полнеж|Полнеж]] || [[Барионски број]] || S || C || B || T || Маса ([[MeV]])
|-
| [[горен кварк]] || ''Up'' || U || ½ || +<sup>2</sup>/<sub>3</sub> || <sup>1</sup>/<sub>3</sub> || 0 || 0 || 0 || 0 || 360
|-
| [[долен кварк]] || ''Down'' || D || ½ || -<sup>1</sup>/<sub>3</sub> || <sup>1</sup>/<sub>3</sub> || 0 || 0 || 0 || 0 || 360
|-
| [[волшебен кварк]] || ''Charm'' || C || <sup>1</sup>/<sub>2</sub> || +<sup>2</sup>/<sub>3</sub> || <sup>1</sup>/<sub>3</sub> || 0 || +1 || 0 || 0 || 1500 
|-
| [[чуден кварк]] || ''Strange'' || S || <sup>1</sup>/<sub>2</sub> || -<sup>1</sup>/<sub>3</sub> || <sup>1</sup>/<sub>3</sub> || -1 || 0 || 0 || 0 || 540
|-
| [[врвен кварк]] || ''Top'' || T || <sup>1</sup>/<sub>2</sub> || +<sup>2</sup>/<sub>3</sub> || <sup>1</sup>/<sub>3</sub> || 0 || 0 || 0 || +1 || 174
|-
| [[длабински кварк]] || ''Bottom'' || B || <sup>1</sup>/<sub>2</sub> || -<sup>1</sup>/<sub>3</sub> || <sup>1</sup>/<sub>3</sub> || 0 || 0 || +1 || 0 || 5
|}
== Име ==

Името „кварк“ е преземено од книгата на [[Џејмс Џојс]] „[[Бдеењето на Финеган]]“ од страна на Американскиот физичар [[Мари Гел-Ман]]. Овој научник ја добил [[Нобелова награда|Нобеловата награда]] во [[1969]] година за неговата работа во класификацијата на елементарните честички.

== Видови кваркови ==

=== „Горни“ и „долни“ кваркови ===

Горните и долните кваркови се најчестите и најлесните кваркови (т.е. со најмала маса) кои се составен дел на протоните и неутроните, а со тоа и на обичната материја. Фактот што слободниот неутрон се распаѓа:

:::::<math>\mbox{n} \to \mbox{p} + \mbox{e}^- + \mbox{v}_e</math>

како и тоа што [[Атомско јадро|јадрото]] се распаѓа со [[Бета распаѓање|β распаѓање]] во процесите како:

:::::<math>\mbox{p}^{32} \to \mbox{S}^{32} + \mbox{e}^- + \mbox{v}_e</math>

доведува до сознанието дека тоа е резултат од еден поосновен[[кварков процес]]:

:::::<math>\mbox{d} \to \mbox{u} + \mbox{e}^- + \mbox{v}_e</math>

=== „Чуден“ кварк ===

Во [[1947]], за време на проучувањето на интеракциите меѓу космичките зраци, бил пронајден производ на протонската колизија со атомско јадро. Тој постоел многу подолго отколку што се очекувало: 10<sup>−10</sup> секунди наместо очекуваните 10<sup>−23</sup> секунди. Оваа честичка била именувана како ламбда честичка ([[Ламбда барион|λ<sup>0</sup>]]), а својството кое причинувало таа да опстојува толку долго било наречено „чудно“. Поради ова, еден од кварковите кои се составен дел на ламбда честичката е именуван како „чуден“ кварк. Ламбда честичката е барион кој се состои од три кварка: еден горен, еден долен и еден чуден кварк.

Пократкото животно време од 10<sup>−23</sup> секунди било очекувано бидејќи ламбда како барион учествува во силни интеракции, а тоа обично доведува до многу мало животно време. Долгиот животен век на ламбда честичката помогнал во развивањето на нов закон за зачувување на енергијата наречен „зачувување на чудноста“ (''conservation of strangeness''). Присуството на чуден кварк во една честица е обележано со [[квантен број]] S=-1. Распаѓањето на честичката под дејство на силни или [[Електромагнетизам|електромагнетни]] интеракции го зачувуваат квантниот број на strangeness. Процесот на распаѓање на ламбда мора да го наруши тоа правило, бидејќи не постои полесна честица која содржи чуден кварк - така што s-кваркот мора да биде трансформиран во друг кварк во процесот. Тоа може да се постигне само под дејство на слабите интеракции, што доведува до многу поголемо животно време. Процесот на распаѓање покажува дека strangeness не е конзервиран (зачуван):

[[Омега минус|ω-минус]], барион составен од три чуден кварка, е класчен пример од потребата за својството наречено "боја" при опишувањето на честичките. Бидејќи кварковите се [[фермион]]и со спин од 1/2, тие мора да се покоруваат на [[Паулиево начело|Паулиевото начело на исклучување]] и не можат да постојат во идентични состојби. Значи, во честица со три чудни кварка, својството по кое тие се разликуваат мора да биде способно да има барем три различни вредности.

=== „Волшебен“ кварк ===

Во [[1974]] бил откриен мезон наречен [[J/Пси честица]]. Со маса од 3100 MeV, трипати поголема од таа на протонот, оваа честица била првиот пример на друг кварк наречен пармантен кварк. J/Пси се состои од кварков пар „волшебен-антиволшебен“.

Најлесниот мезон што содржи бил кварк е [[D мезон]]от. Тој дава интересни примери на распаѓање, бидејќи волшебниот кварк мора да биде трансформиран во чуден кварк од страна на слабите интеракции пред да се распадне.

Еден [[барион]] со волшебен кварк е наречен ламбда со симбол Λ<sup>+</sup><sub>c</sub>. Тој се состои од udc и има маса од 2281 MeV/c².

{{Честички}}

{{Нормативна контрола}}

[[Категорија:Кваркови| ]]
[[Категорија:Концепти во физиката]]