Преглед на кодот на Молекула

[[Податотека:Sucrose molecule.svg|мини|десно|300п|Молекула на [[сахароза]]та ({{хем|C|12|H|22|O|11}})]]
'''Молекула''' — најмалата структурна единка на секое [[хемиско соединение]] што ги има неговите карактеристични својства. Тој е сложен [[систем]] составен од два или повеќе [[атом]]и. При определени услови, атомите од кои е изградена молекулата не се безредно струпани во една целина, туку секој атом си зазема точно определено место.

Молекулите на некои [[Супстанца|супстанци]] се составени од по два еднородни атома, како што е случајот со [[водород]]ните и [[кислород]]ните молекули. За разлика од нив, молекулите на многу други соединенија се составени од два или повеќе различни атоми. На пример, молекулата на [[Готварска сол|готварската сол]] е составена од еден [[натриум]]ов и еден [[хлор]]ен атом, а молекулата на [[вода]]та ја сочинуваат два водородни и еден кислороден атом. Кај релативно мал број соединенија молекулата е составена од неколку илјади атоми. Таквите молекули се џиновски молекули, односно ''макромолекули'' или [[полимер]]ни молекули. Такви се на пример молекулите на [[гума]]та ([[каучук]]от), на [[ензим]]ите, [[скроб]]от, [[белковина|белковините]] итн.
[[Податотека:Модел на двоатомска молекула.jpg|мини|десно|Модел на двоатомска молекула]]
Во хемијата е вообичаено квалитативниот и квантитативниот состав на молекулата да се изразуваат со [[хемиска формула]]. Распоредот на сврзувањето на атомите еден со друг во молекулата се изразува со [[Структурна формула|структурната формула]] на молекулата. Значи, својствата на супстанците се определени со бројот и видот на атомите во молекулата, како и од меѓусебната положба на атомите во него. Атомите во една молекула меѓусебно се држат со т.н. [[Валентна сила|валентни сили]] (хемиски сили на [[Хемиска врска|врските]]).

== Димензии на молекулите ==

Општа одлика на сите макроскопски тела е тоа што се изградени од голем број на честички, односно микрочестички (атоми, молекули, [[јон]]и). Кај различни супстанци, при нормални услови, бројот на структурните микрочестички што се содржат во единица [[маса]] или во единица [[волумен]] е различен. На пример, во 1 [[грам]] вода има 3 · 10<sup>22</sup> молекули, а во 1 [[Сантиметар кубен|cm<sup>3</sup>]] [[гас]], при [[притисок]] од 101325 [[Паскал (единица)|Pa]] и [[температура]] од 0[[Целзиусов степен|<sup>o</sup>C]], се содржат 27 · 10<sup>18</sup> молекули. Од овие примери може да се заклучи дека димензиите на молекулите се многу мали. Тие се толку мали, што ниту можат да се видат со голо око, ниту со оптички [[микроскоп]]и. Единствено макромолекулите на некои полимерни соединенија можат да се видат со [[електронски микроскоп]].

Иако димензиите на молекулите се многу мали што не можат да се мерат, сепак, изнајдени се погодни методи за нивно индиректно мерење. Најдено е дека кај различните супстанци димензиите на атомите и молекулите се различни. Така е најдено, на пример, дека [[пречник]]от на водородниот атом при нормална состојба е 2 · 10<sup>−10</sup> [[Метар|m]], а кај молекулата на белковинскиот [[вирус]] е 10<sup>−7</sup> m.

== Облик на молекулите ==

Обликот на молекулите од различни супстанци е различна. Во [[Молекуларна физика|молекуларната физика]] и во [[термодинамика]]та, согласно на [[Молекуларно-кинетичка теорија|молекуларно-кинетичката теорија]], на атомите и молекулите им се припишува сферносиметричен облик, односно се замислуваат како топчиња.

== Маса на молекулите ==

Утврдено е со индиректни мерења дека апсолутната маса на атомите, а со тоа и на молекулите од најразлични супстанци, е различна и, во однос на масата од 1 [[килограм]], извонредно мала. Со прецизно мерење на [[маса]]та на атомите од ист [[хемиски елемент]], со помош на [[масин спектрограф]], утврдено е дека постојат атоми од ист елемент со различни, но блиски маси. Тие се изотопни атоми, односно [[изотоп]]и.

Поради извонредно малата маса на атомите и на молекулите, ако се изразува во килограми, во [[Атомска физика|атомската]], [[Јадрена физика|јадрената]], молекуларната физика и во хемијата е дозволена употребата на специјална вонсистемска единица која се вика [[Единица за атомска маса|унифицирана единица за маса]] и се означува со ''u''. Таа се дефинира како 1/12 од апсолутната маса на атомот на [[јаглерод]] <sup>12</sup><sub>6</sub>C. Ако со ''m<sub>c</sub>'' се означи апсолутната маса на атомот на јаглеродот, според претходната дефиниција имаме:

:::::<math>{1u}={m_{c} \over 12}=1,66\cdot10^{-27}kg</math>

Приближно толкава е и масата на еден [[нуклид]] ([[протон]] или [[неутрон]]).

Ако апсолутната маса на молекулата, што се означува со ''m<sub>m</sub>'', ја поделиме со унифицираната единица за маса, ќе ја добиеме неговата релативна [[молекулска маса]]. Ако неа ја означиме со ''M<sub>r</sub>'', според дефиницијата имаме:

:::::<math>{M_{r}}={m_{m} \over u}</math>

Релативната молекулска маса се добива како збир од релативните [[Атомска маса|атомски маси]] на сите атоми што градат дадена молекула. На пример, релативната атомска маса на водородот (H) е ''А''=1, а неговата релативна молекулска маса (значи за молекуларен водород или H<sub>2</sub>) e ''M<sub>r</sub>''=2''A''=2; на кислородот (О) е ''А''=16, а ''M<sub>r</sub>''=2 · 6=18 (за молекуларен кислород, O<sub>2</sub>). За водата (H<sub>2</sub>O, чија молекула е изградена од атоми на водород и кислород) релативната молекулска маса е ''M<sub>r</sub>''=16+2=18.

Од претходната равенка може да се заклучи дека релативната молекулска маса се бездимензионални величини, неименувани броеви, односно величини што не се изразуваат во никакви единици.

Една од седумте основни величини во [[SI]] е [[количество супстанција]], што се означува со ∋ (ни). Единица за количество супстанција е [[Мол (единица)|мол]]. Според неговата дефиниција, во 1 мол од секоја супстанца ќе има 6,023 · 10<sup>23</sup> ([[Авогадров број]] или ''N<sub>A</sub>'') структурни честички (атоми, молекули, јони). Кај гасовите, структурни честички се атомите и молекулите.

=== Моларна маса ===

:''Главна статија: [[Моларна маса]].''

Посебно е важна масата на сите ''N<sub>A</sub>'' молекули заедно. Таа се вика моларна маса (''М''). Знаејќи дека апсолутната маса на една молекула е ''m<sub>m</sub>'' и дека во 1 мол има ''N<sub>A</sub>'' молекули, моларната маса може да се пресмета по равенката:

:::::<math>{M}={N_{A} \cdot m_{m}}</math>

За да моларната маса се доведе во врска со релативната молекулска маса (со равенките за унифицирана единица за маса, релативна молекулска маса и моларна маса), во претходната равенка треба да се замени вредноста на ''m<sub>m</sub>'' од равенката за релативна молекулска маса, а потоа во неа ја заменуваме вредноста на ''u'' од првата равенка:

:::::<math>{M}={N_{A} \cdot m_{m}}={N_{A} \cdot M_{r}u}={N_{A} \cdot M_{r} \cdot m_{c} \over 12}={M_{r} \cdot {0,012 \over 12}} \cdot {kg \over mol}</math>

од каде заклучуваме дека <math>{M}={M_{r} \cdot (g/mol)}</math>, односно моларната маса на секоја супстанца е еднаква на нејзината релативна молекулска маса изразена во [[Грам на мол|грамови на мол]]. На пример, за водородот ''M<sub>r</sub>'' = 2, па следува дека и ''M'' = 2g / mol; за кислородот ''M<sub>r</sub>'' = 32, па и ''M'' = 32g / mol; за азотот ''M<sub>r</sub>'' = 28, па и ''M'' = 28g / mol; за водата е ''M<sub>r</sub>'' = 18, па и ''М'' = 18g / mol. Во една молекула [[Јаглерод диоксид|CO<sub>2</sub>]] има еден јаглероден атом со релативна атомска маса ''A<sub>c</sub>'' = 12 и два кислородни атома со релативна атомска маса од по ''A<sub>a</sub>'' = 16. Затоа, релативната молекулска маса на CO<sub>2</sub> е ''M<sub>r(CO2)</sub>'' = 12 + 16 + 16 = 44, а соодветно ''M'' = 44g / mol.

{{Честички}}

{{Нормативна контрола}}

[[Категорија:Молекули| ]]
[[Категорија:Елементарни честички]]
[[Категорија:Хемија]]
[[Категорија:Молекуларна физика]]