Преглед на кодот на Парсек

[[Податотека:Stellarparallax parsec1 mk.svg|мини|десно|Парсек е растојанието од [[Сонцето]] до еден [[астрономски објект]] што има [[паралакса|паралаксен]] агол од една [[лачна секунда]].<br /><small>1 ae и 1 пс не се прикажани во размер (1 пс = 206265 ae)</small>]]

'''Парсекот''' ([[паралакса|'''пар'''алакса]] од една [[лачна секунда|лачна '''сек'''унда]]<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://rechnik.on.net.mk/translate/mk-leksikon/парсек|title=парсек|date=2010|work=Лексикон на македонскиот јазик|publisher=Он.нет|accessdate=23 март 2011}}{{Мртва_врска|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>; симбол: '''пс''' или '''pc''', од ''parsec'') — [[мерна единица|единица]] за [[астрономски мерни единици|астрономска должина]], еднаква на околу 31 трилион (31{{e|12}}) [[километар|километри]], 206265 [[астрономска единица|ае]], или околу 3,26 [[светлосна година|светлосни години]] е [[астрономија|астрономска]] единица за [[растојание]]. Се дефинира како должината на соседната страна ([[катета]]та) на замислен [[прав агол]] во вселената. Двете димензии на триаголникот се [[паралакса|паралаксниот]] агол (еднаков на 1 [[лачна секунда]]) и спротивната страна (еднаква на 1 [[астрономска единица]] (ае, ае), растојанието од [[Земја]]та до [[Сонце]]то). Постапката е потоа да се најде должината на соседната страна користејќи ги овие вредности и правилата на [[тригонометрија]]та.

Еден од најстарите методи за пресметка на оддалеченоста на една [[ѕвезда]] е утврдувањето на промената во аголното растојание помеѓу две мерења на положбата на една ѕвезда на небото. Првото мерење е нарпавено кога Земјата била од едната страна на Сонцето, а второто е направено по половина година, кога Земјата била на обратната страна од Сонцето. Така се знаело дека растојанието помеѓу две мерења е двапати поголемо од растојанието од Земјата до Сонцето. Оддалеченоста на една ѕвезда се пресметува со тригонометрија. Бидејќи парсекот се заснова на агол и растојанието од Земјата до Сонцето, ова значи дека појдовни точки му се [[степен (агол)|степенот]] и астрономската единица. Должината на еден парсек изнесува околу 30,857 [[петаметар|петаметри]] или 3,26156 светлосни години.

== Историја ==
Во 1838 г. [[Германија|германскиот]] астроном [[Фридрих Вилхелм Бесел]] го извршил првото успешно мерење на оддалеченоста на објект на меѓуѕведено растојание во историјата. Бесел ја зел ширината на Земјината [[орбита]] како појдовна точка и користејќи паралакса и тригонометрија ја пресметал оддалеченоста на [[61 Лебед]].<ref>Bessel, FW, "[http://www.ari.uni-heidelberg.de/gaia/documents/bessel-1838/index.html Bestimmung der Entfernung des 61sten Sterns des Schwans] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20070624220502/http://www.ari.uni-heidelberg.de/gaia/documents/bessel-1838/index.html |date=2007-06-24 }}" (1838) ''Astronomische Nachrichten'', Том&nbsp;16, стр.&nbsp;65-96.</ref> Паралаксата на една ѕвезда изнесува половина од [[аголно растојание|аголното растојание]] на нејзиното опривидно придвижување по [[небесна сфера|небесната сфера]]. Од гледна точка на ѕвездата, ова е зафатениот агол на [[голема полуоска|големата полуоска]] на Земјината орбита.

Парсекот како единица произлегува од овој метод по логичко следство, бидејќи оддалеченоста (во парсеци) е реципрочна на паралаксниот агол (во лачни секунди). Со други зборови ова е растојанието при кое големата полуоска на Земјината орбита опфаќа агол од една лачна секунда.

Поимот „парсек“ е првпат употребен во 1913,<ref>[http://www.merriam-webster.com/dictionary/parsec „parsec“ - ''Merriam-Webster's Online Dictionary''].</ref> и за негов творец се смета [[Херберт Хол Тарнер]].<ref>Dyson, F. W., ''Stars, Distribution and drift of,The distribution in space of the stars in Carrington's Circumpolar Catalogue''. In: Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, Том 73, стр. 334-342 март 1913.[http://adsabs.harvard.edu/abs/1913MNRAS..73..334D]</ref>

== Примена и мерење ==
Паралаксниот метод е основен и суштински чекор во баждарењето што се врши при утврдувањето на растојанија во астрофизиката, но прецизноста на земните [[телескоп]]и при мерењето на паралаксниот агол е ограничена на 0,01&nbsp;лачна секунда, т.е. на ѕвезди не подалеку од 100&nbsp;пс.<ref>[http://www.astronomy.ohio-state.edu/~pogge/Ast162/Unit1/distances.html Richard Pogge, Astronomy 162, Ohio State.]</ref> This is because the Ова се должи на тоа што Земјината атмосфера ја поматува острината на сликите кога се набљудуваат пооддалечени објекти.<ref>[http://science.jrank.org/pages/5021/Parallax-Parallax-measurements.html jrank.org Мерења на паралаксата]</ref> Вселенските телескопи немаат ваков проблем, и затоа можат прецизно да утврдуваат поголеми растојанија. Во периодот 1989-1993, сателитот „[[Хипаркос]]“ на [[Европска вселенска агенција|Европската вселенска агенција]] (ЕСА) ги измерил паралаксите на околу 100.000 ѕвезди [[астрометрија|астрометриска]] прецизност од приближно 0,97&nbsp;[[Лачна минута|лачни милисекунди]] и прецизно ја измерил оддалеченоста на ѕвезди на растојание до 1.000&nbsp;пс.<ref>{{нмс | title= The Hipparcos Space Astrometry Mission | url=http://www.rssd.esa.int/index.php?project=HIPPARCOS | accessdate=28 август 2007 }}</ref><ref>[http://wwwhip.obspm.fr/hipparcos/SandT/hip-SandT.html Од Хипарх до Хипаркос] - Кетрин Тарон</ref> Кон крајот на 2012 г. ЕСА ќе го лансира сателитот „[[Гаја (сателит)|Гаја]]“ што треба да ги измери растојанијата на милијарда ѕвезди со прецизност од 20&nbsp;микролачни секунди, со отстапување од 10% до Галактичкото Средиште, што се наоѓа  на растојание од околу 8.000&nbsp;пс во [[соѕвездие]]то [[Стрелец (соѕвездие)|Стрелец]].<ref>[http://sci.esa.int/science-e/www/area/index.cfm?fareaid=26 ГАЈА] - [[Европска вселенска агенција|ЕСА]].</ref>

== Растојанија во парсеци ==
=== Растојанија помали од парсек ===
Растојанијата што се мерат во делови од еден парсек обично се однесуваат на објекти во рамките на еден сончев Систем. На пример:

*Една [[астрономска единица]] (ае, ае), растојанието од Сонцето до Земјата, изнесува {{вред|4.85|e=-6|u=пс}}.
*Најоддалечената [[вселенска сонда]], „[[Војаџер 1]]“, била оддалечена {{вред|5.1|e=-4|u=пс}} од Земјата. За да го помине ова растојание на сондата ѝ биле потребни 30 години.
*Се смета дека [[Ортов Облак|Orтовиот облак]] има [[пречник]] од околу 0,6 пс.

=== Парсеци и килопарсеци ===
Растојанијата што се мерат во парсеци се однесуваат на меѓусебната оддалеченост на соседни [[ѕвезда|ѕвезди]], како оние во ист [[спирален крак]] или [[збиено јато]]. Растојанието од илјада парсеци (прибл. 3,262&nbsp;сг) се нарекува килопарсек (кпс, kpc). Во килопарсеци се изразуваат растојанијата помеѓу деловите на една [[галаксија]], или во рамките на [[галактичко јато|групи на галаксии]]. На пример:

*Еден парсек изнесува околу 3,262 светлосни години.
*Најблиската ѕвезда до Земјата (освен Сонцето) е [[Проксима Кентаур]], на оддалеченост од 1,29 парсеци.
*Центарот на [[Млечен Пат|Млечниот Пат]] е оддалечен околу 8&nbsp;кпс од земјата, а самиот Млечен Пат има пречник од 30&nbsp;кпс.
*Галаксијата [[Андромеда (галаксија)|Андромеда]] ([[Месје 31|M31]]) е оддалечена од Земјата околу 800&nbsp;кпс.

=== Мегапарсеци и гигапарсеци ===
Растојанието од еден милион парсеци (приближно 3.262.000&nbsp;сг) се нарекува „мегапарсек“ (Мпс, Mpc). Во мегапарсеци се изразуваат растојанијата помеѓу соседни [[галаксија|галаксии]] и [[галактичко јато|галактички јата]].

Галактичките растојанија понекогаш се изразуваат во Мпс/h или Mpc/h (претставено како „50/h Мпс“). ''h'' е параметар [0,5.0,75] што се однесува на несигурната вредност на [[Хаблова константа|Хабловата константа]] ''H'' за сметка на стапката на ширење на вселената: ''h'' = ''H'' / (100&nbsp;км/с/Мпс). Оваа константа влегува во пресметката кога претвораме [[црвено поместување]] ''z'' на растојание ''d'' по формулата ''d'' ≈ (''[[Брзина на светлината|c]]'' / ''H'') × ''z''.<ref>{{нмс | title=Galaxy structures: the large scale structure of the nearby universe | url=http://pil.phys.uniroma1.it/twiki/bin/view/Pil/GalaxyStructures | accessdate=22 мај 2007 | archive-date=2007-03-05 | archive-url=https://web.archive.org/web/20070305202144/http://pil.phys.uniroma1.it/twiki/bin/view/Pil/GalaxyStructures | url-status=dead }}</ref>

Еден гигапарсек (Гпс, Gpc) изнесува милијарда парсеци и претставува најголемата мерка за растојание во редовна употреба. Еден гигапарсек изнесува околу 3,262 милијарди светлосни години, или приближно една четиринаесеттина од оддалеченоста на [[хоризонт]]от на [[метагалаксија]]та (што се наложува од [[вселенско микробраново позадинско зрачење|вселенското позадинско зрачење]]). Во гигапарсеци се изразува [[метагалаксија|крупниот состав на вселената]] како големината и оддалеченоста на [[Голем Ѕид|Големиот Ѕид]], растојанието помеѓу галактички јата и оддалеченоста на [[квазар]]ите.

На пример:

*Галаксијата [[Андромеда (галаксија)|Андромеда]] е оддалечена 0,77&nbsp;Мпс од Земјата.
*Најблиското поголемо [[галактичко јато]], ѕвезденото јато [[Девица (ѕвездено јато)|Девица]], е оддалечено околу 16,5&nbsp;Мпс <ref>[http://adsabs.harvard.edu/abs/2007ApJ...655..144M Mei, S. et al 2007, ApJ, 655, 144]</ref> од Земјата.
*Галаксијата [[RXJ1242-11]] што има јадро од [[супермасивна црна дупка]] слично на она на [[Млечен Пат|Млечниот Пат]], е оддалечено околу 200&nbsp;Мпс од Земјата.
*[[Метагалаксија|Честичниот хоризонт]] (границата на [[метагалаксија]]та) има полупречник од приближно 14&nbsp;Гпс (46,5 илјади милиони светлосни години).<ref>{{нмс | title= Misconceptions about the Big Bang | url=http://www.scientificamerican.com/article.cfm?id=misconceptions-about-the-2005-03&page=5 | accessdate=8 јануари 2010 }}</ref>

== Единици за волумен ==
За да го утврдиме бројот на ѕвезди во Млечниот Пат, одбираме волумени изразен во кубни килопарсеци<ref name=vol>
{|
|-
|1 пс<sup>3</sup> ||≈ {{вред|2.938|e=49|u=м<sup>3</sup>}}
|-
|1 кпс<sup>3</sup> ||≈ {{вред|2.938|e=58|u=м<sup>3</sup>}}
|-
|1 Мпс<sup>3</sup>||≈ {{вред|2.938|e=67|u=м<sup>3</sup>}}
|-
|1 Гпс<sup>3</sup>||≈ {{вред|2.938|e=76|u=м<sup>3</sup>}}
|}</ref> (кпс<sup>3</sup>) во разни правци. Потоа ги броиме сите ѕвезди во овие волумени и нивниот вкупен број се определува статистички. Бројот на збиени јата, облаци од прашина и меѓуѕвезден гас се одредува на сличен начин. За да го утврдиме бројот на галаксии во едно [[суперјато]], одбираме волумени во мегапарсеци<ref name=vol/> (Мпс<sup>3</sup>). Потоа сите галаксии во овие волумени се класифицираат и пребројуваат. Вкупниот број на галаксии се определува статистички. Огромната празнина во соѕвездието [[Воловар (соѕвездие)|Воловар]]<ref>[http://adsabs.harvard.edu/abs/1981ApJ...248L..57K Astrophysical Journal, Harvard]</ref> се изразува во кубни мегапарсеци. Во [[космологијата]] се одбираат волумени во кубни гигапарсеци<ref name=vol/> (Гпс<sup>3</sup>) кога се утврдува распределбата на материјата во метагалаксијата, како и бројот на галаксии во еден квазар. Сонцето е само во својот кубен парсек,<ref name=vol/> (кпс<sup>3</sup>) но кај збиените јата, ѕвездената густина изнесува од 100 до 1.000.

== Пресметување на вредноста на парсекот ==
[[Податотека:Parsec (1) mk.svg|400п|Дијаграм на парсек]]

На дијаграмот погоре ''(не е во размер)'', '''С''' го означува [[Сонце]]то, а '''З''' е [[Земја]]та во дадена точка на нејзината орбита. Растојанието '''ЗС''' изнесува една [[астрономска единица]] (ае, ае). Аголот '''СРЗ''' изнесува една [[лачна секунда]] (1/3600 степен). Така, по дефиниција '''Р''' е место во просторот на растојание од еден парсек од Сонцето. Со [[тригонометрија]], растојанието '''СР''' е

:<math>CP = \frac{\mathrm{3C}}{\tan 1^{\prime\prime}} \approx \frac{\mathrm{3C}}{1^{\prime\prime}} = \frac{360 \times 60 \times 60}{2 \pi} \, \mbox{ae} = \frac{648{.}000}{\pi} \, \mbox{ae} \approx 206{.}264,8 \mbox{ ae}.</math>

Една ае ≈ {{gaps|149|597|870|700}} метри, па затоа 1 парсек ≈ {{вред|3.085678|e=16|u=м}} ≈ {{вред|3.261564|u=сг}}.

== Поврзано ==
* [[Астрономски мерни единици]]
* [[Светлосна година]]
* [[Спектроскопска паралакса]]

== Наводи и белешки ==
{{наводи|2}}

== Надворешни врски ==
* [http://astronomija.com.mk/vest.asp?id=189 Ѕвездени одлики и нивно одредување] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20130506070333/http://astronomija.com.mk/vest.asp?id=189 |date=2013-05-06 }} - [[Скопско астрономско друштво]] {{mk}}
* {{YouTube | id= bJv55ebJbhs | title= Објаснување на парсекот — Sixty Symbols}}, Нотингемски универзитет {{en}}

{{астрономски должини}}

[[Категорија:Единици за должина]]
[[Категорија:Астрономски мерни единици]]
[[Категорија:Зборови што ги нема во ТРМЈ]]
[[Категорија:Концепти во астрономијата]]