Преглед на кодот на Правило во монетарната политика

'''Правило за монетарната политика''' ([[англиски]]: ''Monetary policy rule'') претставува [[Алгебра|алгебарски]], бројчен или графички опис на начинот (процесот) според кој се носат одлуките за промена на инструментите на [[монетарна политика|монетарната политика]] ([[монетарна база|монетарната база]] или [[каматнa стапкa|каматните стапки]]) како одговор на промената на економскитe променливи ([[инфлација]]та, [[производство]]то итн.)

== Дефиниција на правилата ==
[[Џон Тејлор]] (John Taylor) го дефинира правилото како опис - изразен алгебарски, бројчено или графички - за тоа како [[Инструменти на монетарната политиката|инструментите на политиката]] (монетарната база или каматните стапки) се менуваат како одговор на економските променливи.<ref>Taylor, John B. "An Historical Analysis of Monetary Policy Rules." NBER Working Paper 6768, October 1998.</ref>

Дефиницијата на [[Алан Мелцер]] за правилата е "[[систем]]атски процес на одлучување кој ги употребува [[информации]]те на доследен и предвидлив начин. Според [[Бенет МекКалум]] (Bennett T. McCallum), правилото е тековна имплементација на некоја [[формула]], која е избрана така што е применлива за бесконечно голем број на периоди на одлучување.<ref>Bennett T. McCallum. "Issues in the Design of Monetary Policy Rules." NBER Working Paper 6061, April 1997.</ref> Може да се заклучи дека правилото е формула која инструментот на монетарната политика го насочува кон одржување на таргетираната променлива блиску до нејзината посакувана вредност. Во општа смисла, правилото е претставено преку формулата:

<math>r_t=r_{t-1}+(x^*_{t-1}-x_{t-1})</math>

каде r е инструментот на монетарната политика, додека x е таргетираната променлива.

Во основа, правилата се делат на ''количински'' и ''ценовни'': првите се однесуваат на некој [[Монетарни агрегати|монетарен агрегат]], а вторите на некоја цена како:[[девизен курс|девизниот курс]], [[злато]]то, општото ниво на цените или каматните стапки. Свенсон ги дели правилата во две широки класи:<ref>Svensson, Lars E.O. "Inflation Forecast Targeting: Implementing and Monitoring Inflation Targets." NBER Working Paper 5797, October 1996.</ref>
* правила на инструментитe(''instrument rules'')
* и правила на таргетирање (''targeting rules'').
Првите се правила кај кои инструментот на монетарната политика (на пример, кусорочните каматни стапки или примарните [[пари]]) реагира на одредени променливи, т.е. инструментот на монетарната политика се менува механички според промена на некоја од променливите. Вторите правила значат дека монетарната политика реагира на отстапувањето на некоја крајна цел или [[Интермедијарен таргет на монетарната политика|интермедијарен таргет]] (''intermediary target'') од нивната таргетирана вредност. Иако, оваа поделба инсистира на терминолошка прецизност, сепак таа не е пошироко прифатена, така што под поимот правило се подразбира она кое се однесува на начинот на реагирање на инструментот на политиката.

Одлики на доброто правило се:<ref>Robert E. Hall and N. Gregory Mankiw. "Nominal Income Targeting." NBER Working Paper 4439, August 1994.</ref> 
# Ефикасност - доброто правило треба да обезбеди минимална варијабилност на цените и производството при различни претпоставени макроекономски модели,   
# Едноставност -во изразувањето на правилото, кое треба да биде лесно разбирливо; 
# Прецизност - правилото да биде јасно поставено, т.е. квантифицирано, а не да биде воопштено со зборови како "да се обезбеди стабилност на цените на долг рок";    
# Одговорност - правилото да овозможува оценка на перформансите на [[Централна банка|централната банка]], т.е. да може лесно да се утврди, дали таа се придржува кон него или го прекршува.

== Улогата на правилата во монетарната политика ==
За надминување на ограничувањата на монетарната политика клучно е поставување прецизни и строги правила според кои би се водела монетарната политика. Притоа, постојат економски и политички аргументи за прифаќање на правилата во водењето на монетарната политика. Економските аргументи произлегуваат од анализата на временската неконзистентност, додека политичките аргументи се состојат во заштитата на монетарната политика од злоупотреба од страна на политичарите. Но, наспроти големата популарност што ја уживаат правилата во монетарната теорија, во реалниот живот не постои случај на водење на монетарната политика според однапред пропишано квантитативно правило.

Иако дебатата "за и против правилата" е доста стара, сепак таа доби остар пресврт со анализата на проблемот на временската неконзистентност на [[дискрециона политика|дискреционата политика]]. Анализата на [[Фин Кидланд|Кидланд]] (Finn E. Kydland) и на [[Едвард Прескот|Прескот]] (Edward C. Prescott) директно сугерира дека економската политика треба да се води според конституционални правила, кои нема да се менуваат, освен во исклучителни состојби.<ref>Finn E. Kydland and Edward C. Prescott. "Rules Rather than Discretion: The Inconsistency of Optimal Plans." Journal of Political Economy, 85(31), 1977.</ref> Движејќи се во истата рамка, и [[Роберт Баро|Баро]] (Robert J. Barro) и [[Дејвид Гордон|Гордон]] (David B. Gordon) покажуваат дека правилата водат кон подобри економски перформанси во споредба со дискреционата политика, дури и кога монетарната политика е добронамерна, т.е. настојува да ја максимизира благосостојбата на општеството. Тие го потврдуваат правилото е супериорно во однос на дискрецијата, но тие покажуваат дека идеалното правило за нулта [[инфлација]] не е применливо заради искушението да се прекрши правилото и придобивките кои произлегуваат од тоа. Според нив, применливите правила подразбираат некоја позитивна стапка на инфлација.<ref>Robert J. Barro and David B. Gordon. "A Positive Theory of Monetary Policy in a Natural Rate Model." Journal of Political Economy, 91(4), 1983.</ref>

== Конкретни правила во монетарната политика ==

Најпознатото правило, кое побудува голем интерес не само во теоријата, туку и во практичното водење на монетарната политика, е ''[[Тејлорово правило|Тејлоровото правило]]'' (''Taylor rule''),  кое е претставено во следнава општа форма:

:<math>R=\bar\pi+gy+h(t-*)+\bar r</math>

каде што R го претставува инструментот на монетарната политика, т.е. номиналната каматна стапка на централната банка; π е посакуваната стапка на инфлација на долг рок; y е разликата помеѓу тековниот и потенцијалниот производ (т.н. [[Производен јаз|јаз во производството]]- output gap ); i<sub>t</sub> и i* се тековната и таргетираната инфлација, содветно; и  ṝ е рамнотежната каматна стапка.<ref>Taylor, John B. "An Historical Analysis of Monetary Policy Rules." NBER Working Paper 6768, October 1998a.
</ref> Tеоретските модели и историските симулации покажуваат дека h > 1 е потребен услов за водење на [[Стабилизациона политика|стабилизационата политика]], т.е. при отстапување на тековната инфлација од таргетот, [[централна банка|централната банка]] треба да реагира со натпропорционално зголемување на номиналнитe каматни стапки, што пак имплицира пораст на ex post реалните каматни стапки.

Во литературата се сретнуваат бројни модификации на Тејлоровото правило. [[Лоренс Бол]] (Laurence Ball) го предлага следново правило за водење на монетарната политика во отворена [[економија]]:<ref>Laurence Ball. "Policy Rules for Open Economies." NBER Working Paper 6760, October 1998.</ref>

<math>wr+(1-w)e=ay+b(+e_{-1})</math>

според кое, инструментот на монетарната политика  (комбинација на каматната стапка и [[девизен курс|девизниот курс]]) реагира на јазот во производството и комбинацијата на тековната инфлација и девизниот курс во минатиот период, а тоа е долгорочната инфлација која е исчистена од ефектите на транзиторните промени на девизниот курс.

На оваа линија е и правилото на Хендерсон и Мек Кибин:

:<math>i_t=i^*+2[(t+y_t)-(*+y^*)]</math>

т.е. каматната стапка на централната банка е функција на отстапувањето на збирот од инфлацијата и [[производство]]то од таргетираните вредности.<ref>Svensson, Lars E.O. "Inflation Targeting as a Monetary Policy Rule." NBER Working Paper 6790, November, 1998b.</ref> Булард и Шалинг покажуваат дека во присуство на шокови на страната на [[понуда]]та, Тејлоровото правило треба да се прошири така што монетарната политика ќе реагира не само на факторите на страната на [[побарувачка]]та (отстапувањето од таргетираната инфлација и јазот во производството), туку и на факторите на страната на понудата.<ref>James B. Bullard and Eric Schaling. "New Economy - New Policy Rules?" Federal Reserve Bank of St. Louis Review, 83(5), September/October, 2001.</ref> Тоа пак понатаму имплицира реагирање на монетарната политика на промената на стапката на инфлација и јазот во производството од минатиот период:

:<math>r_t-r^*=(t-*)+y_t+t+y_{t-1}</math>

Втората група правила кои се сретнуваат во [[литература]]та се т.н. [[''номинални правила со повратна врска'']] (''Nominal Feedback Rules - NFR''), кои уште се познати како ''Мек Калумови или адаптивни правила'' (''McCallum rules, adaptive rules''). Општата форма на овие правила е :

:<math>y_t=0-(x-y)_{t/t-1}+1(x^*-x)_{t-1}</math>

Овие правила се состојат од четири елементи:<ref>Dueker, Michael and Andreas M. Fischer, "A Guide to Nominal Feedback Rules and Their Use for Monetary Policy." Federal Reserve Bank of St. Louis Review, 80(4), July/August 1998.</ref>
* прво, инструментот на монетарната политика (y);
* второ, таргетираната променлива (h);
* трето, долгорочниот [[тренд]] на движењето на оваа променлива (0);
* и најпосле, предвидување на односот меѓу инструментот и таргетираната променлива(h - u) заедно со параметарот на повратната врска(1).
Од оваа група, најпознато е правилото на МекКалум, кое се однесува на монетарната база како инструмент на монетарната политика:

<math>b_t=x^*-(1/16)(x_{t-1}-b_{t-1}-x_{t-17}+b_{t-17})+(x^*\ _{t-1}-x_{t-1})</math>

Правилото покажува дека кварталната стапка на растеж на [[примарни пари|примарните пари]] треба да биде еднаква на посакуваниот растеж на [[номинален БНП|номиналниот БНП]], намалена за просечниот растеж на брзината на оптек (velocity) на примарните пари во претходните 16 квартали и коригирана за отстапувањето од таргетот во претходниот квартал.

Естрела и [[Фредерик Мишкин|Мишкин]] (Frederic S. Mishkin) предлагаат правилото на МекКалум да се модификува во:<ref>Arturo Estrella and Frederic S. Mishkin. "Is There a Role for Monetary Aggregates in the Conduct of Monetary Policy?" NBER Working Paper 5845, November 1996.</ref>

<math>m^*_t=x^*_t-v_{t-1}+(1+)(x^*_{t-1}-x_{t-1})</math>
                                 
Значи, наместо да се врши исправка на [[монетарен растеж|монетарниот растеж]] за просечната брзина на оптек на парите во претходните четири години, како во оригиналното правило, исправката се врши само за промената на брзината на оптек на парите во минатиот период.

Во поново време, во литературата се предлагаат итн. [[''правила свртени кон иднина''|''правила свртени кон иднината'']] (''forward-looking rules''), кај кои инструментот на монетарната политика реагира на очекуваните вредности на некои променливи. Голема предност на оваа група правила е тоа што тие експлицитно водат сметка за [[временски задоцнувања во монетарната политика|временските задоцнувања]] на ефектите на монетарната политика. Исто така, монетарната политика реагира на предвидената инфлација (која е резултат на бројни променливи), а тоа значи дека имлицитно, таа базира врз поширока лепеза на информации, што е голема предност во однос на другите прости правила, кои реагираат на мал број променливи.
Така, Халдејн и Батини го нудат правилото:<ref>Andrew G. Haldane and Nicoletta Batini. "Forward-Looking Rules for Monetary Policy." NBER Working Paper 6543, August 1998.</ref>

<math>r_t=r_{t-1}+(1-)r^*_t+[E_{tt+j}-*)</math>

т.е. ex-ante реалната кусорочна каматна стапка реагира на минатата и рамнотежната каматна стапка, како и на отстапувањето на очекуваната инфлација од таргетот.

Кларида, Гали и Гетлер го предлагаат следново правило:<ref>Richard Clarida, Jordi Galí and Mark Gertler. "Monetary Policy Rules in Practice: Some International Evidence." NBER Working Paper 6254, November 1997.</ref><ref>Richard Clarida, Jordi Galí and Mark Gertler. "Monetary Policy Rules and Macroeconomic Stability: Evidence and Some Theory." NBER Working Paper 6442, March 1998.</ref>

:<math>r_t^*=\alpha+\beta(E[t,kt]-*)+E[Xt,qt],\;\beta>1</math>

каде што монетарната политика реагира на отстапувањето на очекуваната инфлација од таргетираната и на очекуваното отстапување на реалниот производ од потенцијалниот. МекКалум и Нелсон го применуваат истото правило, само со [[номинален доход|номиналниот доход]] наместо очекуваната инфлација.<ref>Bennett T. McCallum and Edward Nelson. "Nominal Income Targeting in an Open-Economy Optimizing Market." NBER Working Paper 6675, August 1998.</ref>

Поради бројните правила споредувањето на одделните правила и изборот на најдоброто помеѓу нив се врши преку симулации во рамките на некој теоретски модел и споредба на добиените резултати со емпириските. Овие симулации даваат различни резултати во поглед на изборот на најдоброто правило.<ref>Svensson, Lars E.O. "Inflation Targeting: Some Extensions." NBER Working Paper 5962, March 1997.</ref><ref>Ball, Laurence. "Policy Rules for Open Economies." NBER Working Paper 6760, October 1998.</ref><ref>Rudebusch, Glenn D. and Lars E.O. Svensson. "Policy Rules for Inflation Targeting." NBER Working Paper 6512, April 1998.</ref><ref>McCallum, Bennett T. "Recent Developments in the Analysis of Monetary Policy Rules." Federal Reserve Bank of St. Louis Review, 81(6), November/December 1999.</ref><ref>Williams, John C. "Simple Rules for Monetary Policy." Board of Governors of the Federal Reserve System, February, 1999.</ref><ref>Leeper, Eric M. and Tao Zha,. "Assessing Simple Policy Rules: A View from a Complete Macroeconomic Model." Federal Reserve Bank of St. Louis Review, 83(4), July/August 2001.</ref>

== Дебатата за и против правилата ==

[[Стенли Фишер]] (Stanley Fischer,) смета дека во [[теорија]]та правилата го намалуваат задоцнувањето при одлучувањето во монетарната политика, која не губи време, туку реагира автоматски, а исто така, со нив се спречува политиката да реагира премногу или предоцна.<ref>Stanley Fischer, ed. Rational Expectations and Economic Policy. Chicago: NBER, 1980.</ref> Според [[Вилијам Пул]] (William Poole) правилата обезбедуваат одговорност и транспарентност на политиката, како и историски запис за да може да се оценува, зошто во минатото политиката правела грешки и, врз таа основа, во иднина да се поправа правилото.<ref>William Poole. "Monetary Policy Rules?" Federal Reserve Bank of St. Louis Review, 81(2), March/April 1999.</ref> За [[Роберт Лукас]] (Robert E. Lucas), примената на правила во монетарната политика обезбедува стабилност и безболно реструктурирање на параметрите на однесувањето на [[економски систем|економскиот систем]].<ref>Robert E. Lucas, Jr. "Econometric Policy Evaluation: A Critique." во K. Brunner and A. Meltzer, The Phillips Curve and Labor Markets Vol.1. Carnegie-Rochester Conference Series of Public Policy, 1976.</ref>

Постојат сериозни забелешки за примената на правилата во монетарната теорија. На теоретски план, се аргументира дека предностите на правилата произлегуваат од теоретските модели кои засноваат врз премногу упростени и нереални претпоставки. Така, придржувањето кон некое правило може да биде контрапродуктивно во зависност од конвенциите кои ги координираат очекувањата и акциите на економските агенти, како и при големи шокови кои ја погаѓаат економијата и во услови на голема неизвесност.<ref>Pietr Hasekamp. "Disinflation Policy and Credibility: The Role of Conventions." EUI WP ECO 93/13, January 1993.</ref> Според Баро, недостатокот на правилото е тоа што централната банка добива мотив за лажење, т.е. одвреме-навреме да го прекрши правилото, со што таа создава привремен [[економски бум]].<ref name="Robert J. Barro 1990">Robert J. Barro. Macroeconomic Policy. Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1990.</ref> Понатаму, правилата оневозможуваат да се вградат новите сознанија во монетарната политика.<ref>Christina D. Romer and Romer, David H. "Institutions for Monetary Stability." NBER Working Paper 5557, May 1996.</ref> Правилата бараат реориентација на целокупниот процес на планирање на [[политика]]та, што е тешко изводливо.<ref>Steven M. Sheffrin. Rational Expectations. Cambridge: Cambridge University Press, 1989.</ref> Исто така, емпириските врски помеѓу економските променливи можат да се променат со тек на време, понекогаш дури и непредвидливо, со што правилото престанува да функционира.<ref>R. W. Hafer and David C. Wheelock. "The Rise and Fall of a Policy Rule: Monetarism at the St. Louis Fed, 1968-1986." Federal Reserve Bank of St. Louis Review, 83(1), January/February 2001.</ref>

Најголемата слабост на правилата е тоа што не може однапред да се предвидат сите можни состојби во кои ќе западне економијата и соодветно, за секоја состојба да се пропише посебно правило. Се смета дека правилата ја оневозможуваат флексибилноста на монетарната политика, која не е во состојба да ги неутрализира ефектите од неповолните шокови кои ја погаѓаат економијата.
Како одговор на овие критики се предлага поставувањето на [[''лепеза на правила'']] (''contingency rules''), кои би се активирале во секоја посебна ситуација во која запаѓа економијата. На тој начин, правилото не ја исклучува активистичката политика.<ref>Dornbusch, Rudiger and Stanley Fischer. Macroeconomics (sixth edition). McGraw-Hill Inc., 1994.</ref><ref>McCallum, Bennett T. "Issues in the Design of Monetary Policy Rules." NBER Working Paper 6061, April 1997.</ref> Но, овој пристап на [[Рудигер Дорнбуш|Дорнбуш]] (Rudiger Dornbusch) и Фишер, и МекКалум е применлив ако бројот на можните ситуации во кои може да западне економијата е мал, но во реалноста има голем број такви комбинации, што би водело кон специфицирање многу комплексни правила, кои се тешко применливи.<ref>Thomas D. Willett. "Guidelines for Constructing Monetary Constitutions." во Thomas D. Willett et al., eds. Establishing Monetary Stability in Emerging Market Economies. Westview Press, 1995.</ref> Исто така, овие правила се тешки за верификација, т.е. создаваат поттик за лажење и оправдување на постапките на централната банка со некои објективни околности.<ref name="Robert J. Barro 1990"/>
Како последица на недостатоците на правилата, во реалниот свет не постои случај на препуштање на монетарната политика на некоја однапред специфицирана формула. Уште повеќе, како што забележува МекКалум, правилата воопшто не се неопходни бидејќи компетентната централна банка може самата да избере да не се однесува инфлаторно без помош на никакви правила. Во тој поглед се наведува примерот на [[ФЕД]] во последниве дваесет години, кој исклучително добро ја води монетарната политика без употреба на никакви правила.<ref>McCallum, Bennett T. "Inflation Targeting in Canada, New Zealand, Sweden, the United Kingdom, and in General." NBER Working Paper 5579, May 1996.</ref>

== Наводи ==
<references/>

[[Категорија:Економија]]
[[Категорија:Монетарна економија]]
[[Категорија:Монетарна политика]]