Преглед на кодот на Синхроно вртење

[[Податотека:Tidal_locking_of_the_Moon_with_the_Earth.gif|мини|300x300пкс| Поради синхроното вртење [[Месечина]]та ротира околу својата оска за приближно ист период кој е потребен да кружи околу [[Земја (планета)|Земјата]]. Поради тоа, како резултат на синхроното вртење, ако се исклучи [[либрација]]та, предизвикува Месечината цело време да биде свртена кон Земјата само со една страна, како што е прикажано на левата слика. (Се гледа полот на Месечината и не е прикажана во размер). Ако Месечината не ротира околу својата оска, од Земјата би се гледале наизменично нејзините блиски и далечни страни додека таа кружи околу Земјата, како што е прикажано на десната слика.]]
[[Податотека:Pluto-Charon_System.gif|мини|300x300пкс| Поглед отстрана на системот Плутон-Харон. [[Плутон (џуџеста планета)|Плутон]] и [[Харон (месечина)|Харон]] се синхроно врзани еден со друг. Харон е доволно голем што [[тежиште|барицентарот]] на кај Плутоновиот систем лежи надвор од Плутон; затоа Плутон и Харон понекогаш се сметаат за бинарен систем.]]
'''Синхроно вртење''' ('''усогласено вртење''', '''гравитациско врзување''' или '''зафатено вртење''') — појава кога едно [[астрономско тело]] при орбитирањето е секогаш завртено со исто лице кон телото околу кој орбитира. Ова е познато како '''синхронизирано вртење''': вртежниот период околу својата оска на синхроно врзаното тело е еднаков на [[Орбитален период|орбиталниот период]] околу другото тело. На пример, [[Месечина]]та е секогаш свртена со истата страна кон [[Земја (планета)|Земјата]], иако има мали [[Либрација|варијации]] бидејќи орбитата на Месечината не е совршен круг. Најчесто, само [[Природен сателит|сателитот]] е синхроно врзан за поголемото тело.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.universetoday.com/128350/will-earth-lock-moon/|title=When Will Earth Lock to the Moon?|date=2016-04-12|work=Universe Today}}</ref> Меѓутоа, ако разликата во масата помеѓу двете тела и растојанието меѓу нив се релативно мали, синхроното вртење (врз другото) може да го врши било кое тело; таков е случајот со [[Плутон (џуџеста планета)|Плутон]] и [[Харон (месечина)|Харон]].

Овој ефект се јавува кога заемното гравитациско дејство на две астрономски тела го забавува вртењето на едното тело додека не настане синхроно вртење. Во текот на милиони години, силите на взаемните дејства ги менуваат нивните орбити и вртежна брзина како резултат на размената на енергија и губењето на топлина. Кога едно од телата ќе се најде во состојба во која веќе нема нето промена во неговата стапка на вртење за време на целосната орбита, се вели дека е синхроно врзано.<ref name="Barnes_2010">{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=-7KimFtJnIAC&pg=PA248|title=Formation and Evolution of Exoplanets|publisher=John Wiley & Sons|year=2010|isbn=978-3527408962|editor-last=Barnes|editor-first=Rory|page=248}}</ref> Телото се стреми да ја задржи оваа состојба, а за да ја напушти треба да додаде енергија во системот.

При синхроно вртење не секогаш има и синхронизирано вртење.<ref name="Heller_Leconte_Barnes_2011">{{Наведено списание|last=Heller|first=R.|last2=Leconte|first2=J.|last3=Barnes|first3=R.|date=April 2011|title=Tidal obliquity evolution of potentially habitable planets|journal=Astronomy & Astrophysics|volume=528|pages=16|arxiv=1101.2156|bibcode=2011A&A...528A..27H|doi=10.1051/0004-6361/201015809|id=A27}}</ref> Таков е примерот со [[Меркур (планета)|Меркур]], оваа синхроно врзана планета ротира трипати околу својата оска на секои две обиколки околу Сонцето, 3:2 '''резонанца вртење-обиколка'''. Во посебен случај кога орбитата е речиси кружна и оската на вртење на телото не е многу навалена, како кај Месечината, синхроното вртење предизвикува истата полутопка на телото кое орбитира постојано да е свртена кон другото тело.<ref name="Barnes_2010"/><ref name="Heller_Leconte_Barnes_2011" /><ref>{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=iC65BAAAQBAJ&pg=PA44|title=Mercury|last=Mahoney|first=T. J.|publisher=Springer Science & Business Media|year=2013|isbn=978-1461479512}}</ref> Сепак, може да има мало отстапување поради [[Либрација|варирање]] на орбиталната брзина на зафатеното тело и наклонетоста на неговата оска на вртење.

== Механизам ==
[[Податотека:Árapály_forgatónyomaték.png|мини|Ако плимните испакнатини на телото (зелено) не се ускладени со главната оска (црвено), плимните сили (сино) дејствуваат со нето вртежен момент врз тоа тело го врти телото во насоката на  ускладување]]
Да земеме како пример две коорбитални тела, A и Б. Промената на [[Вртежен период|брзината на вртење]] која е неопходна за синхроно вртење на телото Б со поголемото тело A е предизвикана од [[Момент на сила|вртежниот момент]] со кој дејствува [[гравитација]]та од A врз испакнатините што ги предизвикала на B преку [[Плимна сила|плимни сили]].<ref>{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=35uwarLgVLsC&pg=PA242|title=Physics and Chemistry of the Solar System|last=Lewis|first=John|publisher=Academic Press|year=2012|isbn=978-0323145848|pages=242–243}}</ref>

Гравитациската сила од телото А врз Б варира во зависност од растојанието; таа е најголема на најблиската површина до А и најмала на најоддалечената површина. Ова создава гравитациски [[градиент]] низ телото Б што малку ќе ја измени неговата [[Механичка рамнотежа|рамнотежна]] форма[[Механичка рамнотежа|.]] Телото Б ќе се издолжи по оската насочена кон А, и обратно, ќе се сплосне во [[Ортогоналност|ортогоналните]] насоки на оваа оска. Испупчувањата се познати како [[Плимна сила|плимни испакнатини]]. (Кај Земјата, ваквите испакнатини можат да достигнат поместување до околу 0,4 метри).<ref>{{Наведено списание|last=Watson|first=C.|last2=Tregoning|first2=P.|last3=Coleman|first3=R.|displayauthors=1|date=April 2006|title=Impact of solid Earth tide models on GPS coordinate and tropospheric time series|url=http://eprints.utas.edu.au/3437/1/2005GL0255381.pdf|journal=Geophysical Research Letters|volume=33|issue=8|pages=L08306|bibcode=2006GeoRL..33.8306W|doi=10.1029/2005GL025538|doi-access=free}}</ref> Кога B сè уште не е синхроно врзан, испакнатините се преместуваат по неговата површина поради орбиталните движења, при што една од двете „високи“ плимни испакнатини се преместува во близина на точката која е најблиска до телото А. За големите астрономски тела кои се речиси [[сферичност|сферични]] поради сопствената гравитација, плимното деформирање создава [[Сфероид|издолжен сфероид]], т.е. осино симетричен [[елипсоид]] кој е издолжен по неговата главна оска. И помалите тела се деформираат, но тоа е поретко.

Материјалот од Б пружа отпор на ова периодично преобликување предизвикано од плимната сила. Всушност, потребно е одредено време за Б да се преобликува во форма на гравитациска рамнотежа, и за тоа време веќе формираните испакнатини се преместуваат на одредено растојание од А-Б оската поради вртењето на Б. Гледано од далеку, точките на максимална испакнатост се поместени од оската насочена кон А. Ако вртежниот период на Б е пократок од неговиот орбитален период, испакнатините се преместуваат пред оската насочена кон А во насока на вртење, а ако вртежниот период на Б е подолг, испакнатините заостануваат.

Бидејќи испакнатините се сега поместени од А-Б оската, гравитациското привлекување од А на масата во нив предизвикува вртежен момент на Б. Вртежниот момент на испакнатината свртена кон А дејствува кон усогласување на вртењето на Б со неговиот орбитален период, додека "задната“ испакнатина, која е свртена во обратна насока од А, делува во спротивна смисла. Сепак, испакнатината на страната свртена кон А е поблиску до А од задната испакнатина за растојание приближно еднакво на пречникот на Б, и затоа гравитациската сила и вртежен момент кај неа се малку поголеми. Поради ова, нето вртежниот момент од двете испакнатини,  секогаш е во насоката која дејствува кон синхронизирање вртењето на Б со неговиот орбитален период, што на крајот доведува до синхроно вртење.

=== Орбитални промени ===
[[Податотека:Tidal_acceleration_principle.svg|мини|300x300пкс| Во (1), сателит орбитира во иста насока (но побавно) на вртење со неговото родителско тело. Поблиската плимна испакнатина (црвена) го привлекува сателитот посилно од подалечната испакнатост (сина), со што ја забавува вртењето на родителот а истовремено додава нето позитивна сила (стрелките со точки ја покажуваат силата во нивните компоненти) во насока на орбитата, носејќи го во повисока орбита (плимно забрзување).<br /><br />Во (2) со обратно вртење, нето силата се спротивставува на насоката на сателитот на орбитата, и таа се намалува (плимно успорување).]]
[[Податотека:MoonTorque.jpg|алт=Tidal Locking|мини| Ако вртењето е побрзо од обиколката, се јавува мал вртежен момент што се спротивставува на вртењето, и на крајот брзините се изедначуваат (ситуацијата прикажана со зелено)]]
Во овој процес [[Момент на импулсот|аголниот импулс]] е зачуван за целиот А-Б систем, така што кога Б ќе успори и ќе го изгуби вртежниот аголен импулс, неговиот ''орбитален'' аголен импулс се засилува за слична количина (исто така има и некои помали ефекти врз вртењето на А). Ова предизвикува забрзување на обиколувањето на Б околу А пропратено со со неговото вртежно забавување. Во другиот случај кога Б ротира пребавно, синхроното вртење ја забрзува неговата обиколка и ја ''намалува'' неговата револуција.

=== Зафат на поголемото тело ===
Ефектот на синхроното вртење се јавува и кај поголемото тело А, но поспоро бидејќи гравитацискиот ефект на Б е послаб поради својата помала маса. На пример, вртењето на Земјата постепено се успорува од Месечината, за износ што станува забележлив со текот на геолошкиот временски период, како што е откриено во фосилните записи.<ref>{{Наведена книга|title=Planetary Sciences|last=de Pater|first=Imke|date=2001|publisher=Cambridge|isbn=978-0521482196|page=34}}</ref> Тековните проценки се дека ова (заедно со плимното влијание од Сонцето) помогнало да се продолжи Земјиниот ден од околу 6 часа на сегашните 24 часа (во период од над ≈ ⁠4½ милијарди години). Во моментов, [[Атомски часовник|атомските часовници]] покажуваат дека денот на Земјата се продолжува, во просек, за околу 2,3 милисекунди за еден век.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://bowie.gsfc.nasa.gov/ggfc/tides/intro.html|title=Ocean Tides and the Earth's Rotation|last=Ray|first=R.|date=15 May 2001|publisher=IERS Special Bureau for Tides|archive-url=https://web.archive.org/web/20000818161603/http://bowie.gsfc.nasa.gov/ggfc/tides/intro.html|archive-date=18 August 2000|accessdate=17 March 2010}}</ref> По доволно долго време, ова ќе предизвика меѓусебно синхроно вртење помеѓу Земјата и Месечината. Должината на [[ден]]от на Земјата би се зголемила и би се зголемила и должината на [[Лунарен месец|месечевиот месец]]. [[Ѕвездено време|Сидералниот ден]] на Земјата на крајот би имал иста должина како и [[Орбита на Месечината|орбиталниот период]] на Месечината, околу 47 пати подолг од денот на Земјата во моментов. Сепак, не се очекува дека Земјата плимно ќе се зафати за Месечината пред Сонцето да стане [[црвен џин]] и да ги лапне Земјата и Месечината.<ref>{{Наведена книга|title=Solar System Dynamics|last=Murray|first=C. D.|last2=Dermott|first2=Stanley F.|date=1999|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-57295-8|page=184}}</ref><ref>{{Наведена книга|title=From the Big Bang to Planet X|last=Dickinson|first=Terence|date=1993|publisher=[[Camden House]]|isbn=978-0-921820-71-0|location=Camden East, Ontario|pages=79–81|author-link=Terence Dickinson}}
</ref>

За тела кои имаат слична големина, ефектот подеднакво ќе влијае на двете тела, и тие може плимно меѓусебно да се зфатат за многу пократок временски период. Таков пример е [[Џуџеста планета|џуџестата планета]] [[Плутон (џуџеста планета)|Плутон]] и нејзиниот сателит [[Харон (месечина)|Харон]]. Таму, Харон е видлив само од една полутопка на Плутон и обратно.<ref name="Michaely2017">{{Наведување|title=On the Existence of Regular and Irregular Outer Moons Orbiting the Pluto–Charon System|volume=836|bibcode=2017ApJ...836...27M|doi=10.3847/1538-4357/aa52b2|date=February 2017|pages=7|id=27|number=1|journal=The Astrophysical Journal|display-authors=1|first3=Evgeni|last3=Grishin|first2=Hagai B.|last2=Perets|first=Erez|last=Michaely|arxiv=1506.08818}}</ref>
=== Занесени орбити ===
Кај орбити со поголема [[Орбитално занесување|занесеност]], стапката на [[вртење]] се стреми да се зафатат со [[Орбитална брзина|орбиталната брзина]] кога телото е во [[Апсида (астрономија)|периапсида]], која што е точка на најсилно плимно дејство помеѓу двете тела. Ако телото што орбитира има придружник, ова трето тело може да предизвика стапката на вртење на матичното тело да осцилира. Ова взаемно дејство, исто така, може да доведе до зголемување на орбиталното занесување на телото кое кружи околу примарното &#x2013; ефектот е познат како пумпање на занесувањето.<ref name="Correia2012">{{Наведување|title=Pumping the Eccentricity of Exoplanets by Tidal Effect|volume=744|bibcode=2012ApJ...744L..23C|doi=10.1088/2041-8205/744/2/L23|date=January 2012|pages=5|id=L23|number=2|journal=The Astrophysical Journal Letters|last=Correia|postscript=.|first3=Jacques|last3=Laskar|first2=Gwenaël|last2=Boué|first=Alexandre C. M.|arxiv=1111.5486}}</ref>

Во одередени случаи кога орбитата е [[Орбитално занесување|занесена]], а плимниот ефект е релативно слаб, помалото тело може да добие таканаречена ''вртежно-орбитална резонанца'', наместо да биде синхроно врзано. Овде, односот на вртежниот период на телото кон неговиот орбитален период е проста дропка различна од 1:1. Добро познат е случајот на вртење на [[Меркур (планета)|Меркур]], која е зафатат со сопствената орбита околу Сонцето во 3:2 резонанца.

Многу вонсончеви планети (особено оние блиску до ѕвездата) се очекува да бидат во вртежно-орбитална резонанца повисока од 1:1. [[Земјовидна планета]] слична на Меркур може, на пример, да биде зафатена во 3:2, 2:1 или 5:2 вртежно-орбитална резонанца, со веројатност секоја од овие да зависи од орбиталното занесување.<ref name="Makarov2012">{{Наведување|title=Conditions of Passage and Entrapment of Terrestrial Planets in Spin–orbit Resonances|last=Makarov|first=Valeri V.|journal=The Astrophysical Journal|volume=752|number=1|id=73|pages=8|date=June 2012|doi=10.1088/0004-637X/752/1/73|bibcode=2012ApJ...752...73M|arxiv=1110.2658|postscript=.}}</ref>

== Појава ==

=== Месечини ===
[[Податотека:Synchronous_rotation.svg|мини|Поради синхроното вртење, жителите на централното тело никогаш не ја гледаат зелената површина на сателитот.]]
Сите деветнаесет познати месечини во [[Сончев Систем|Сончевиот Систем]] кои се [[Список на гравитациски заоблени објекти на Сончевиот Систем|доволно големи за да бидат тркалезни]] се синхроно врзани со нивните примарни тела, бидејќи орбитираат преблиску и плимната сила брзо се зголемува (како [[кубна функција]]) со намалување на растојанието.<ref>{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=P_T0xxhDcsIC&pg=PA43|title=Gravity from the Ground Up|last=Schutz|first=Bernard|date=2003-12-04|publisher=Cambridge University Press|isbn=9780521455060|page=43|access-date=24 April 2017}}</ref> Од друга страна, [[Неправилна месечина|неправилните надворешни сателити]] на [[Гасовит џин|гасовитите џинови]] (на пр: [[Феба (месечина)|Феба]]), кои орбитираат многу подалеку од големите месечини, не се синхроно врзани.

[[Плутон (џуџеста планета)|Плутон]] и [[Харон (месечина)|Харон]] се екстремен пример за синхроно вртење. Харон е релативно голема месечина во споредба со нејзиното примарно тело, и исто така има многу блиска [[орбита]]. Ова предизвикува Плутон и Харон да се меѓусебно синхроно врзани. Другите месечини на Плутон не се синхроно врзани; [[Стикс (месечина)|Стикс]], [[Никта (месечина)|Никта]], [[Кербер (месечина)|Кербер]] и [[Хидра (месечина)|Хидра]] [[теорија на хаосот|хаотично]] ротираат поради влијанието на Харон.

Синхроното вртење кај [[Астероидна месечина|астероидните месечини]] е во голема мера непознато, но се очекува бинарните системи со блиски орбити да бидат синхроно врзани, како и [[допирна двојка|контактните бинарни системи]].

==== Земјината Месечина ====
[[Податотека:FullMoon2010.jpg|мини| Бидејќи [[Месечина]] е 1:1 синхроно врзана со Земјата, само [[Блиска страна на месечината|едната страна]] е видлива од [[Земја (планета)|Земјата]].]]
Кај Месечината вртењето и обиколката се синхроно врзани, така што од Земјата секогаш се гледа истата полутопка на Месечината. [[Далечна страна на Месечината|Далечната страна на Месечината]] не била видена до 1959 година, кога биле направени фотографии од поголемиот дел од далечната страна од [[Советски Сојуз|советското]] вселенско летало ''[[Луна 3]]''.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.universetoday.com/105326/oct-7-1959-our-first-look-at-the-far-side-of-the-moon/|title=Oct. 7, 1959 – Our First Look at the Far Side of the Moon|date=2013-10-07|work=Universe Today}}</ref>

Кога Земјата се гледа од Месечината, изгледа како да Земјата не се движи по небото, туку цело време стои на истото место ротирајќи околу сопствената оска.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.universetoday.com/128350/will-earth-lock-moon/|title=When Will Earth Lock to the Moon?|last=Cain|first=Fraser|date=2016-04-11|work=Universe Today|language=en-US|accessdate=2020-08-03}}</ref>

И покрај тоа што вртежните и орбиталните периоди на Месечината се зафатени, од Земјата може да се види околу 59 проценти од вкупната површина на Месечината (со повторени набљудувања), поради феноменот на [[либрација]] и [[паралакса]]. Либрациите се првенствено предизвикани од промените во орбиталната брзина на Месечината поради [[Орбитално занесување|занесувањето]] на нејзината орбита: ова овозможува да се видат уште околу 6° долж нејзиниот периметар од Земјата. Паралаксата е геометриски ефект: на површината на Земјата не се наоѓаме на замислената линија кој поминува низ центрите на Земјата и Месечината, и поради тоа можеме да видиме малку (околу 1°) повеќе од далечната страна на Месечината кога таа е на нашиот локален хоризонт.

=== Планети ===
Порано се мислело дека [[Меркур (планета)|Меркур]] е во синхроно вртење со Сонцето. Тоа било така затоа што секогаш кога Меркур бил во положба за набљудување, со истата страна бил свртен навнатре. Преку радарски набљудувања во 1965 година се испоставило дека Меркур има 3:2 вртежно-орбитална резонанца, ротирајќи трипати околу својата оска на секои две обиколки на Сонцето. Моделирањето покажало дека Меркур бил уловен во состојба на 3:2 вртежно-орбитална резонанца многу рано во својата историја, во рок од 20 (а најверојатно од дури 10) милиони години по неговото создавање.<ref name="Noyelles2012">{{Наведено списание|last=Noyelles|first=Benoit|last2=Frouard|first2=Julien|last3=Makarov|first3=Valeri V.|last4=Efroimsky|first4=Michael|date=2014|title=Spin–orbit evolution of Mercury revisited|journal=Icarus|volume=241|pages=26–44|arxiv=1307.0136|bibcode=2014Icar..241...26N|doi=10.1016/j.icarus.2014.05.045}}</ref>

Интервалот од 583,92 дена помеѓу две приближувања на [[Венера (планета)|Венера]] до Земјата е еднаков на 5,001444 Венерини сончеви денови, и затоа изгледа дека приближно истото лице е свртено кон Земјата при секое приближување. Дали оваа врска настанала случајно или е резултат на некој вид синхроно вртење со Земјата, не е познато.<ref>{{Наведено списание|last=Gold|first=T.|last2=Soter|first2=S.|date=1969|title=Atmospheric tides and the resonant rotation of Venus|journal=Icarus|volume=11|issue=3|pages=356–366|bibcode=1969Icar...11..356G|doi=10.1016/0019-1035(69)90068-2}}</ref>

[[Вонсончева планета|Вонсончевата планетата]] [[Проксима Кентаур b|Проксима Кентаур б]], откриена во 2016 година, која кружи околу [[Проксима Кентаур]], речиси е сигурно дека е синхроно врзана, или во синхронизирано вртење или во 3:2 вртежно-орбитална резонанца како онаа на Меркур.<ref>{{Наведено списание|last=Barnes|first=Rory|year=2017|title=Tidal locking of habitable exoplanets|url=https://link.springer.com/article/10.1007/s10569-017-9783-7|journal=Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy|publisher=Springer|volume=129|issue=4|pages=509–536|arxiv=1708.02981|doi=10.1007/s10569-017-9783-7}}</ref>

Една форма на претпоставени синхроно врзани [[Вонсончева планета|вонсончеви планети]] се [[Планета на очното јаболко|очно јаболко]] [[Планета на очното јаболко|планетите]], кои пак од своја страна се поделени на „жешки“ и „ладни“ очно јаболко планети.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://nautil.us/blog/forget-earth_likewell-first-find-aliens-on-eyeball-planets|title=Forget "Earth-Like"—We'll First Find Aliens on Eyeball Planets|last=Sean Raymond|date=20 February 2015|publisher=Nautilus|language=en|accessdate=5 June 2017|archive-date=2017-06-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20170623082602/http://nautil.us/blog/forget-earth_likewell-first-find-aliens-on-eyeball-planets|url-status=dead}}</ref><ref name="SA-20200105">{{Наведени вести|url=https://www.sciencealert.com/eyeball-planets-might-exist-yep-they-re-exactly-as-creepy-as-they-sound|title=Eyeball Planets Might Exist, And They're as Creepy as They Sound|last=Starr|first=Michelle|date=5 January 2020|work=ScienceAlert.com|access-date=6 January 2020}}</ref>

=== Ѕвезди ===
Блиските [[Двојна ѕвезда|бинарни ѕвезди]] низ универзумот се очекува да бидат синхроно врзани една со друга, а се смета дека [[Вонсончева планета|вонсончевите планети]] кои се знае дека орбитираат многу блиску околу нивните примарни тела исто така се синхроно врзани за нив. Еден невообичаен пример, потврден од [[МОСТ (сателит)|МОСТ]], може да биде [[Тау Воловар]], ѕвезда која веројатно е синхроно врзана од нејзината планета [[Тау Воловар б]].<ref name="space.com">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.space.com/scienceastronomy/050523_star_tide.html|title=Role Reversal: Planet Controls a Star|last=Schirber|first=Michael|date=2005-05-23|publisher=space.com|accessdate=2018-04-21}}</ref> Ако е така, синхроното вртење речиси сигурно е взаемно.<ref>{{Наведено списание|last=Singal|first=Ashok K.|date=May 2014|title=Life on a tidally-locked planet|journal=Planex Newsletter|volume=4|issue=2|page=8|arxiv=1405.1025|bibcode=2014arXiv1405.1025S}}</ref><ref>{{Наведено списание|last=Walker|first=G. A. H.|last2=Croll|first2=B.|last3=Matthews|first3=J. M.|last4=Kuschnig|first4=R.|last5=Huber|first5=D.|last6=Weiss|first6=W. W.|last7=Shkolnik|first7=E.|last8=Rucinski|first8=S. M.|last9=Guenther|first9=D. B.|displayauthors=1|year=2008|title=MOST detects variability on tau Bootis possibly induced by its planetary companion|url=http://www.aanda.org/articles/aa/full/2008/17/aa8952-07/aa8952-07.html|journal=Astronomy and Astrophysics|volume=482|issue=2|pages=691–697|arxiv=0802.2732|bibcode=2008A&A...482..691W|doi=10.1051/0004-6361:20078952}}</ref> Меѓутоа, бидејќи ѕвездите се гасовити тела кои можат да ротираат со различна брзина на различни географски широчини, синхроното вртење е со [[Магнетно поле|магнетното поле]] на Тау Воловар. 

== Временски период ==
Проценка на времето потребно за синхроно вртење на телото може да се добие со помош на следнава формула:<ref>{{Наведено списание|last=B. Gladman|displayauthors=etal|date=1996|title=''Synchronous Locking of Tidally Evolving Satellites''|journal=Icarus|volume=122|issue=1|pages=166–192|bibcode=1996Icar..122..166G|doi=10.1006/icar.1996.0117}} (See pages 169–170 of this article. Formula (9) is quoted here, which comes from S. J. Peale, ''Rotation histories of the natural satellites'', in {{Наведена книга|title=''Planetary Satellites''|date=1977|publisher=University of Arizona Press|editor-last=J. A. Burns|location=Tucson|pages=87–112}})</ref>

: <math>
t_{\text{lock}} \approx \frac{\omega a^6 I Q}{3 G m_p^2 k_2 R^5}
</math>

каде

* <math>\omega\,</math> е почетната вртежна брзина изразена во [[радијан]]и [[Радијан во секунда|на секунда]] ,
* <math>a\,</math> е [[Голема полуоска|големата полуоска]] на сателитот кој се движи околу планетата (изразена како просек на растојанието при [[периапсида]]та и [[апоапсида]]та),
* <math>I\,</math><math>\approx 0.4\; m_s R^2</math> е [[Момент на инерција|моментот на инерција]] на сателитот, каде <math>m_s\,</math> е масата на сателитот и <math>R\,</math> е средниот полупречник на сателитот,
* <math>Q\,</math> е функцијата на дисипација на сателитот,
* <math>G\,</math> е [[гравитациска константа]] ,
* <math>m_p\,</math> е масата на планетата (т.е. телото околу кое се орбитира), и
* <math>k_2\,</math> е плимниот [[Лавиев број]] на сателитот.

<math>Q</math> и <math>k_2</math> обично се непознати освен за Месечината, која има <math>k_2/Q=0.0011</math>. За груба проценка, обично се зема дека <math>Q \approx 100</math> (можеби традиционално, со ова се добива преценето време на зафат), и

: <math>
k_2 \approx \frac{1.5}{1+\frac{19\mu}{2\rho g R}},
</math>

каде

* <math>\rho\,</math> е густината на сателитот
* <math>g\approx Gm_s/R^2</math> е површинската гравитација на сателитот
* <math>\mu\,</math> е ригидноста на сателитот. Ова може грубо да се земе како 3 {{E|10}}  &nbsp;N &#xB7; m <sup>−2</sup> за карпести тела и 4 {{E|9}}  &nbsp;N &#xB7; m <sup>−2</sup> за ледените.

Дури и ако големината и густината на сателитот се познати, остануваат многу други параметри кои мора да се проценат (особено ''&#x3C9;'', ''Q'' и ''&#x3BC;'' ), така што сите пресметани времиња на зафат се очекува да бидат неточни, дури и до фактор десет. Понатаму, за време на фазата на синхроното вртење, големата полуоска <math>a</math> може да биде значително поразлична од онаа која постои денес поради [[плимно забрзување|плимното забрзување]] кое следело, а времето на зафат е многу чувствително на оваа вредност.

Поради високата несигурност, горенаведените формули може да се поедностават за да се добие помалку гломазна формула. Ако претпоставиме дека сателитот е сферичен, <math>k_2\ll1\,, Q = 100</math>, и разумно е да се претпостави дека за една обиколка биле потребни 12 часа во почетната незафатена состојба (повеќето астероиди имаат вртежни периоди од околу 2 часа до околу 2 дена)

: <math>
t_{\text{lock}} \approx 6\ \frac{a^6R\mu}{m_sm_p^2} \times 10^{10}\ \text{years},
</math> 

каде што масата е изразена во килограми, растојанието во метри и <math>\mu</math> во њутни на квадратен метар; <math>\mu</math> може грубо да се земе како 3{{E|10}}  &nbsp;N &#xB7; m <sup>−2</sup> за карпести тела и 4{{E|9}} &nbsp;N &#xB7; m <sup>−2</sup> за ледени тела.

Ако има зафат на примарното тело со неговиот сателит како во случајот со Плутон, параметрите на сателитот и примарното тело може да се заменат.

Ако претпоставиме дека ''другите параметри се еднакви'' (како на пр <math>Q</math> и <math>\mu</math>), една голема месечина побрзо ќе се зафати од помала месечина на исто орбитално растојание од планетата затоа што <math>m_s\,</math>се зголемува на трет степен од полупречникот на сателитот <math>R</math>. Ваков пример може да има во системот на Сатурн, каде што [[Хиперион (месечина)|Хиперион]] не е синхроно врзан, додека поголемиот [[Јапет (месечина)|Јапет]] е синхроно врзан иако орбитира на поголема оддалеченост. Но, ова не е доразјаснето затоа што Хиперион е под силно влијание на блискиот [[Титан (месечина)|Титан]], кој го принудува да има хаотично вртење.

Горенаведените формули за временскиот период на зафат може да бидат неточни поради големината на магнитудата, бидејќи тие ја игнорираат зависноста од честотата на <math>k_2/Q</math>. Уште поважно е тоа што тие не можат да се применат за вискозни бинарни системи (двојни ѕвезди или двојни астероиди кои се остатоци), бидејќи ротационо орбиталната динамика на таквите тела претежно е дефинирана со нивната вискозност, а не цврстина (ригидност).<ref>{{Наведено списание|last=Efroimsky, M.|date=2015|title=Tidal Evolution of Asteroidal Binaries. Ruled by Viscosity. Ignorant of Rigidity.|journal=The Astronomical Journal|volume=150|issue=4|pages=12|arxiv=1506.09157|bibcode=2015AJ....150...98E|doi=10.1088/0004-6256/150/4/98|id=98}}</ref>

== Список на познати синхроно врзани тела ==

=== Сончев Систем ===
{| class="wikitable"
! style="white-space:nowrap;" |Матично тело
! синхроно врзани сателити <ref>{{Наведување|title=Secular effects of tidal friction on the planet–satellite systems of the solar system|last=Nobili|first=A. M.|postscript=.|journal=Moon and the Planets|volume=18|number=2|pages=203–216|date=April 1978|doi=10.1007/BF00896743|bibcode=1978M&P....18..203N}} "The following satellites seem to corotate: Phobos and Deimos, Amalthea, Io, Europa, Ganymede, Callisto, Janus, Mimas, Enceladus, Tethys, Dione, Rhea, Titan, Hyperion, Japetus, Miranda, Ariel, Umbriel, Titania, and Oberon."</ref>
|-
! [[Сонце]]то
| [[Меркур (планета)|Меркур]] <ref name="Noyelles2012"/><ref>{{Наведување|title=The rotational dynamics of Mercury and the state of its core|last=Peale|first=S. J.|journal=Mercury|publisher=University of Arizona Press|pages=461–493|year=1988|bibcode=1988merc.book..461P|postscript=.}}</ref><ref>{{Наведување|title=Past and present tidal dissipation in Mercury|pages=671|display-authors=1|last=Rivoldini|first=A.|last2=Beuthe|first2=M.|last3=van Hoolst|first3=T.|journal=European Planetary Science Congress 2010|date=September 2010|bibcode=2010epsc.conf..671R|postscript=.}}</ref> (3:2 ротационо-орбитална резонанца)
|-
! [[Земја (планета)|Земја]]
| [[Месечина]]та
|-
! [[Марс (планета)|Марс]]
| [[Фобос]] <ref name="Correia2009" /> · [[Дејмос]] <ref>{{Наведување|title=The dynamical evolution and origin of the Martian moons|last=Burns|first=J. A.|journal=Vistas in Astronomy|volume=22|number=2|pages=193–208|year=1978|doi=10.1016/0083-6656(78)90015-6|bibcode=1978VA.....22..193B|postscript=.}}</ref>
|-
! [[Јупитер]]
| [[Метида (месечина)|Метида]] <ref name="Burns_et_al_2004">{{Наведување|display-authors=1|pages=241–262|bibcode=2004jpsm.book..241B|access-date=2021-05-07|url=http://www.astro.umd.edu/~hamilton/research/preprints/BurSimSho03.pdf|editor3-first=William B.|editor3-last=McKinnon|editor2-first=Timothy E.|editor2-last=Dowling|editor1-first=Fran|editor1-last=Bagenal|publisher=Cambridge University Press|journal=Jupiter: The Planet, Satellites and Magnetosphere|title=Jupiter's Ring-Moon System|year=2004|last=Burns|first7=Larry W.|last7=Esposito|first6=Henry|last6=Throop|first5=Carolyn C.|last5=Porco|first4=Douglas P.|last4=Hamilton|first3=Mark R.|last3=Showalter|first2=Damon P.|last2=Simonelli|first=Joseph A.|isbn=978-0-521-81808-7}}</ref> · [[Адрастеја (месечина)|Адрастеја]] · [[Амалтеја (месечина)|Амалтеја]] <ref name="Burns_et_al_2004" /> · [[Теба (месечина)|Теба]] <ref name="Burns_et_al_2004" /> · [[Ија (месечина)|Ија]] · [[Европа (месечина)|Европа]] · [[Ганимед (месечина)|Ганимед]] · [[Калиста (месечина)|Калиста]]
|-
! [[Сатурн (планета)|Сатурн]]
| [[Пан (месечина)|Пан]] · [[Атлас (месечина)|Атлас]] · [[Прометеј (месечина)|Прометеј]] · [[Пандора (месечина)|Пандора]] · [[Епиметеј (месечина)|Епиметеј]] · [[Јанус (месечина)|Јанус]] · [[Мимант (месечина)|Мимант]] · [[Енкелад (месечина)|Енкелад]] <ref name="Dougherty_Spilker_2018">{{Наведување|title=Review of Saturn's icy moons following the Cassini mission|last=Dougherty|first=Michele K.|last2=Spilker|first2=Linda J.|journal=Reports on Progress in Physics|volume=81|number=6|id=065901|date=June 2018|page=065901|doi=10.1088/1361-6633/aabdfb|pmid=29651989|bibcode=2018RPPh...81f5901D}}</ref> · [[Телесто (месечина)|Телесто]] · [[Тетида (месечина)|Тетида]] <ref name="Dougherty_Spilker_2018" /> · [[Калипсо (месечина)|Калипсо]] · [[Диона (месечина)|Диона]] <ref name="Dougherty_Spilker_2018" /> · [[Реја (месечина)|Реја]] <ref name="Dougherty_Spilker_2018" /> · [[Титан (месечина)|Титан]] · [[Јапет (месечина)|Јапет]] <ref name="Dougherty_Spilker_2018" />
|-
! [[Уран (планета)|Уран]]
| [[Миранда (месечина)|Миранда]] · [[Ариел (месечина)|Ариел]] · [[Умбриел (месечина)|Умбриел]] · [[Титанија (месечина)|Титанија]] · [[Оберон (месечина)|Оберон]]
|-
! [[Нептун]]
| [[Протеј (месечина)|Протеј]] · [[Тритон (месечина)|Тритон]] <ref name="Correia2009">{{Наведување|title=Secular Evolution of a Satellite by Tidal Effect: Application to Triton|last=Correia|first=Alexandre C. M.|journal=The Astrophysical Journal Letters|volume=704|number=1|pages=L1–L4|date=October 2009|doi=10.1088/0004-637X/704/1/L1|bibcode=2009ApJ...704L...1C|arxiv=0909.4210|postscript=.}}</ref>
|-
! [[Плутон (џуџеста планета)|Плутон]]
| [[Харон (месечина)|Харон]] (самиот Плутон е зафатен за Харон) <ref name="Michaely2017"/>
|}

=== Вонсончеви тела ===

* Најуспешните методи за откривање на вонсончеви планети ([[Премин (астрономија)|премини]] и радијални брзини) имаат јасна благонаклонетост да откриваат планети во близина на ѕвездата; така, 85% од откриените вонсончеви планети се наоѓаат во зоната на синхроното вртење, што го отежнува проценувањето на вистинската инциденца на овој феномен.<ref>{{Наведено списание|last=F. J. Ballesteros|last2=A. Fernandez-Soto|last3=V. J. Martinez|date=2019|title=Title: Diving into Exoplanets: Are Water Seas the Most Common?|journal=[[Astrobiology (journal)|Astrobiology]]|volume=19|issue=5|pages=642–654|doi=10.1089/ast.2017.1720|pmid=30789285|hdl-access=free}}</ref> Познато е дека [[Тау Боловар|Тау Воловар]] е зафатен за [[Џиновска планета|џиновската планета]] која орбитира во нејзина близина [[Тау Боловар б|Тау Воловар б]].<ref name="space.com"/>

== Најверојатно синхроно врзани тела ==

=== Сончев Систем ===
Врз основа на споредбата помеѓу веројатното време потребно за да се зафати телото со неговото примарно тело и временскиот период во кој тоа ја задржало својата сегашна орбита (споредено со староста на Сончевиот Систем за повеќето планетарни месечини), се смета дека некои месечини се зафатени. Сепак, нивните ротации не се познати или се недоволно познати. Такви се:

==== Веројатно зафатени со Сатурн ====

* [[Дафнис (месечина)|Дафнис]]
* [[Егеон (месечина)|Егеон]]
* [[Метоне (месечина)|Метоне]]
* [[Анте (месечина)|Анте]]
* [[Палена (месечина)|Палена]]
* [[Елена (месечина)|Елена]]
* [[Полидевк (месечина)|Полидевк]]

==== Веројатно зафатени со Уран ====

* [[Корделија (месечина)|Корделија]]
* [[Офелија (месечина)|Офелија]]
* [[Бјанка (месечина)|Бјанка]]
* [[Кресида (месечина)|Кресида]]
* [[Дездемона (месечина)|Дездемона]]
* [[Јулија (месечина)|Јулија]]
* [[Порција (месечина)|Порција]]
* [[Розалинда (месечина)|Розалинда]]
* [[Купидон (месечина)|Купидон]]
* [[Белинда (месечина)|Белинда]]
* [[Пердита (месечина)|Пердита]]
* [[Пак (месечина)|Пак]]
* [[Маб (месечина)|Маб]]

==== Веројатно зафатени со Нептун ====

* [[Најада (месечина)|Најада]]
* [[Таласа (месечина)|Таласа]]
* [[Деспина (месечина)|Деспина]]
* [[Галатеја (месечина)|Галатеја]]
* [[Лариса (месечина)|Лариса]]

=== Вонсончеви зафати ===

* [[Gliese 581c|Глизе 581c]],<ref>{{Наведени вести|url=https://www.usatoday.com/printedition/news/20070425/1a_bottomstrip25_dom.art.htm|title=Out of our world: Earthlike planet|last=Vergano|first=Dan|date=2007-04-25|work=USA Today|access-date=2010-05-25}}</ref> [[Глизе 581гр|Глизе 581g]],<ref>{{Наведено списание|date=September 29, 2010|title=Astronomers Find Most Earth-like Planet to Date|url=http://news.sciencemag.org/sciencenow/2010/09/astronomers-find-most-earth-like.html|journal=Science, USA|archive-url=https://web.archive.org/web/20101002020745/http://news.sciencemag.org/sciencenow/2010/09/astronomers-find-most-earth-like.html|archive-date=October 2, 2010|access-date=September 30, 2010}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.telegraph.co.uk/science/space/8033124/Gliese-581g-the-most-Earth-like-planet-yet-discovered.html|title=Gliese 581g the most Earth like planet yet discovered|date=September 30, 2010|publisher=[[The Daily Telegraph]], UK|archive-url=https://web.archive.org/web/20101002104629/http://www.telegraph.co.uk/science/space/8033124/Gliese-581g-the-most-Earth-like-planet-yet-discovered.html|archive-date=October 2, 2010|accessdate=September 30, 2010}}</ref> [[Глизе 581б|Глизе 581b]],<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.openexoplanetcatalogue.com/planet/Gliese%20581%20b/|title=Gliese 581|work=Open Exoplanet Catalogue|accessdate=16 May 2019}}</ref> и [[Gliese 581e|Глизе 581e]] <ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://library.eb.com.au/levels/adults/article/Gliese-581/475108|title=Gliese 581|work=Encyclopedia Britannica|accessdate=16 May 2019}}</ref> може плимно да се зафатени за нивната матична ѕвезда [[Глизе 581]]. За [[Глизе 581 d|Глизе 581d]] речиси е сигурно уловен или во 2:1 или 3:2 ротационо орбитална резонанца со ѕвездата.<ref>{{Наведено списание|last=Makarov|first=V. V.|last2=Berghea|first2=C.|last3=Efroimsky|first3=M.|date=2012|title=Dynamical Evolution and Spin–Orbit Resonances of Potentially Habitable Exoplanets: The Case of GJ 581d.|journal=The Astrophysical Journal|volume=761|issue=2|pages=83|arxiv=1208.0814|bibcode=2012ApJ...761...83M|doi=10.1088/0004-637X/761/2/83|id=83}}</ref>
* Сите планети во системот [[TRAPPIST-1]] најверојатно се синхроно врзани.<ref>{{Наведена изјава за печат|title=NASA Telescope Reveals Largest Batch of Earth-Size, Habitable-Zone Planets Around Single Star|url=https://www.nasa.gov/press-release/nasa-telescope-reveals-largest-batch-of-earth-size-habitable-zone-planets-around|publisher=NASA}}</ref><ref>{{Наведено списание|last=Gillon|first=Michaël|last2=Triaud|first2=Amaury H. M. J.|last3=Demory|first3=Brice-Olivier|last4=Jehin|first4=Emmanuël|last5=Agol|first5=Eric|last6=Deck|first6=Katherine M.|last7=Lederer|first7=Susan M.|last8=de Wit|first8=Julien|last9=Burdanov|first9=Artem|date=2017-02-23|title=Seven temperate terrestrial planets around the nearby ultracool dwarf star TRAPPIST-1|journal=Nature|language=en|volume=542|issue=7642|pages=456–460|arxiv=1703.01424|bibcode=2017Natur.542..456G|doi=10.1038/nature21360|issn=0028-0836|pmc=5330437|pmid=28230125}}</ref>

== Поврзано ==

* [[Момент на импулсот|Зачувување на аголниот моментум]]
* [[Гравитационо-градиент стабилизација|Стабилизација на гравитациски градиент]] – метод кој се користи за стабилизирање на некои вештачки сателити
* [[Орбитална резонанца]]
* [[планетарна животопогодност|Планетарно населување]]
* [[Рошова граница]]
* [[Синхрона орбита]]
* [[Плимно забрзување]]

== Наводи ==
{{наводи}}

[[Категорија:Небесна механика]]
[[Категорија:Плимни сили]]
[[Категорија:Орбити]]