Преглед на кодот на Трансформатор

[[Податотека:ЕМО трансформатор.jpg|мини|десно|250п|Маслен трансформатор „[[ЕМО Охрид]]“ од 160 [[kVA]] со конзерватор]]
'''Трансформатор''' — електричен уред што ја пренесува [[електрична енергија|електричната енергија]] со променливо поле од едно во друго коло, без никакви подвижни делови. Трансформаторот се состои од две (или повеќе) намотки или една намотка со повеќе изводи. Трансформаторите се користат да го зголемуваат или намалуваат напонот, да го менуваат отпорот, или да обезбедат електрична изолација помеѓу колата.

Трансформаторот е еден од наједноставните електрични уреди. Неговиот основен дизајн, материјалите и принципите малку се промениле во последните 100 години, но сепак дизајнот и материјалот на трансформаторот продолжуваат да се унапредуваат. Трансформаторите се значајни за пренесување на електрична енергија со висок напон кој обезбедува заштеда во текот на преносот на поголема далечина.

Најпростите трансформатори се составени од две намотки- примар и секундар. Наизменичната струја која тече низ намотките на примарот создава магнетен тек кој, преку јадрото, предизвикува индукција во намотките на секундарот.

Главната примена на трансформаторите е за снабдување на енергија од електричните централи, преку преносната мрежа, до крајните потрошувачи. При овој пренос, енергијата претрпува неколку трансформации во т.н. трафостаници.

==Начела==
<div style="float:right; padding:1em; margin:0 0 0 1em; width:300px; border:1px solid; background:ivory;">
{{anchor|Ideal transformer equations}}	
'''Идеални трансформаторски равенки'''
Според Фарадеевиот закон за индукција:	
<math>U_\text{S} = -N_\text{S} \frac{\mathrm{d}\Phi}{\mathrm{d}t}</math> . . . (1){{efn|With turns of the winding oriented perpendicularly to the magnetic field lines, the flux is the product of the [[magnetic flux density]] and the core area, the magnetic field varying with time according to the excitation of the primary. The expression dΦ/dt, defined as the derivative of magnetic flux Φ with time t, provides a measure of rate of magnetic flux in the core and hence of EMF induced in the respective winding. The negative sign is described by Lenz's law.}}
 	
<math>U_\text{P} = -N_\text{P} \frac{\mathrm{d}\Phi}{\mathrm{d}t}</math> . . . (2)
 	
Каде <math>U</math> е [[извод|моменталниот]] [[напон]], <math>N</math> е бројот на намотки на калемот, dΦ/dt е [[извод]]от од магнетниот тек Φ низ една намотка низ калемот за време ('''''t'''''), додека пак показателите  <sub>'''P'''</sub> и <sub>'''S'''</sub> се ознаки за примар и секундар.
 	
Комбинирајќи го односот од равенките 1 и 2:
	
Односот на намотки <math>=\frac{U_\text{P}}{U_\text{S}} = \frac{-N_\text{P}}{-N_\text{S}}=a</math> . . . (3) 
	
(Забелешка: Намалувачките трансформатори имаат ''a''>1, додека пак зголемувачките трансформатори имаат ''a''<1.)
	
Според законот за [[закон за запазување на енергијата|запазување на енергијата]], [[активна моќност|активната]], [[моќ|вкупната]] и [[реактивна моќ|реактивната]] моќ се запазени при влезот и излезот од калемите
	
<math>S=I_\text{P} U_\text{P} = I_\text{S} U_\text{S}</math> . . . (4)
	
Каде <math>S</math> е запазената моќност и <math>I</math> и [[електрична струја|струјата]].
	
Поврзувајќи ги равенките 3 и 4{{efn|Although ideal transformer's winding inductances are each infinitely high, the square root of winding inductances' ratio is equal to the turns ratio.}}<ref name="Brenner18-1">{{harvnb|Brenner|Javid|1959|loc=§18-1 Symbols and Polarity of Mutual Inductance, pp.=589–590}}</ref> се добива идеалниот трансформаторски [[идентитет]]
	
<math>\frac{U_\text{P}}{U_\text{S}} = \frac{I_\text{S}}{I_\text{P}}=\frac{N_\text{P}}{N_\text{S}}=\sqrt{\frac{L_\text{P}}{L_\text{S}}}=a</math> . (5)
	
Каде <math>L</math> е индуктивитетот.
	
Според [[Омов закон|Омовиот закон]] и идеалниот трансформторски идентитет
	
<math>Z_\text{L}=\frac{U_\text{S}}{I_\text{S}}</math> . . . (6
	
{{nobr|<math>Z'_\text{L} = \frac{U_\text{P}}{I_\text{P}}=\frac{aU_\text{S}}{I_\text{S}/a}=a^2\frac{U_\text{S}}{I_\text{S}}=a^2{Z_\text{L}}</math> . (7)
	
Каде <math>Z_\text{L}</math> е секундарната импеданција.
	
<math>Z'_\text{L}</math> е активната импеданција на напонот.
	
}}	
</div>
===Идеален трансформатор===
Идеален трансформатор е теоретски, [[линеарност|линиски]] трансформатор кој нема загуби и е совршено [[взаемноиндукција|индуктивно споен]].<ref>{{harvnb|IEV 131-12-78||loc=Ideal transformer}}</ref> Совршеното спојување наведува дека имаме бесконечно висока [[Пробивност (електромагнетизам)|магнетна пробивност]] во јадрото и индукции во намотките и збир на [[магнетомоторна сила|магнетомоторната сила]] еднаков на 0.<ref name="Brenner18-6">{{harvnb|Brenner|Javid|1959|loc=§18-6 The Ideal Transformer, pp.=598–600}}</ref>{{efn|This also implies the following: Input impedance is infinite when secondary is open and zero when secondary is shorted; there is zero phase-shift through an ideal transformer; input and output power and reactive volt-ampere are each conserved; these three statements apply for any frequency above zero and periodic waveforms are conserved.<ref name="Crosby1958-145">{{harvnb|Crosby|1958|p=145}}</ref>}}

[[File:Ideal transformer.svg|left|thumb|320px|Идеален трансформатор поврзан со извор U<sub>P</sub> на примарот и импеданција Z<sub>L</sub> на секундарот, каде 0 < Z<sub>L</sub> < ∞.]]

[[Image:Transformer3d col3 mk.svg|left|thumb|325px|Идеален трансформатор и законот за индукција{{efn|Direction of transformer currents is according to [[Правило на десна рака#Насока поврзана со вртењето|Правило на десна рака.]]}}]]

Променливата струја во примарот создава променлив магнетен тек во јадрото на трансформаторот и променливо магнетно поле во внатрешноста на секундарот. Ова променливо магнетно поле на секундарот индуцира променлива ЕМС или напон во секундарот како резултат на електромагнетната индукција. Примарот и секундарот се намотани околу јадрото ао бесконечно силна магнетна пермиабилност{{efn|Windings of real transformers are usually wound around very high permeability [[Magnetic core|ferromagnetic cores]] but can also be [[Transformer#Cores|air-core]] wound.}}за да сите магнетни текови поминуваат низ двете примарна и секундарна намотка.Со [[извор на струја]] поврзан на примарот и [[електрична импеданција|импеданција]] поврзана со секундарот, струите од трансформаторот течат во посочените насоки. (Погледајте [[трансформатор#Поларност|Поларност]].)

Според [[Фарадеев закон за индукција|Фарадеевиот закон]], кога магнетниот тек поминува низ примарот и секундарот во идеален транформатор <ref name="Hameyer2-1-2">{{harvnb|Hameyer|2001|loc=§2.1.2 Second Maxwell-Equation (Faraday's Law) in Section 2 - Basics, pp. 11&ndash;12, equations 2-12 to 2-15}}</ref> напунот што се создава во секоја од намотките е пропорционален со бројот на навивките на намотките. Во секундарот напонот е одреден според Фарадеевата равенка&nbsp;1 (Погледајте ја кутијата десно). Во примарот напонот е одреден според равенката &nbsp;2.<ref name="Heathcote1998-2">{{harvnb|Heathcote|1998|pp=2–3}}</ref>. Примарната ЕМС понекогаш се нарекува [[повратна електромоторна сила|повратна ЕМС]].<ref name="Rajut (2002)">{{Наведена книга|last1=Rajput|first1=R.K.|title=Alternating current s|date=2002|publisher=Laxmi Publications|location=New Delhi|isbn=9788170082224|edition=3|url=https://books.google.com/books?id=mcT2MXb1-4wC&pg=PA107|page=107}}</ref><ref name="calvert2001">{{harvnb|Calvert|2001||}}</ref>{{efn|Section [[Leakage inductance#Leakage factor and inductance|Leakage factor and inductance]] of [[Leakage inductance]] derives a transformer equivalent in terms of various measurable inductances (winding, self, leakage, magnetizing and mutual inductances) and turns ratio, which are collectively essential to rigorous counter EMF understanding.}} Ова е во согласност со [[Ленцов закон|Ленцовиот закон]], кој гласи дека индукцијата од ЕМС секогаш се спротивставува на создавањето на каква било промена во магнетното поле.

Односот меѓу напоните на намотките  е правопропорционален на односот на навивките на намотката според 3-та равенка.<ref name="Winders2002-20">{{harvnb|Winders, Jr.|2002||pp=20–21}}</ref><ref name="Hameyer3-2">{{harvnb|Hameyer|2001|loc=§3.2 Definition of Transformer Ratio in Section 3 - Transformers, p. 27}}</ref>{{efn|"The turn ratio of a transformer is the ratio of the number of turns in the high-voltage winding to that in the low-voltage winding." (Common usage has evolved over time from 'turn ratio' to 'turns ratio'.)}} Но, некои извори ја користат реципрочната вредност.<ref name=Miller>{{Наведена книга|last1=Miller|first1=Wilhelm C.|author2=Robbins, Allan H. |title=Circuit analysis : theory and practice|date=2013|publisher=Cengage Learning|location=Clifton Park, NY|isbn=978-1-1332-8100-9|page=990|edition=5|url=https://books.google.com/books?id=fdMKAAAAQBAJ&dq=turns+ratio+convention&pg=PA990|accessdate=25 September 2014}}</ref>{{efn|A step-down transformer converts a high voltage to a lower voltage while a step-up transformer converts a low voltage to a higher voltage, an [[isolation transformer]] having 1:1 turns ratio with output voltage the same as input voltage.}}

Според [[закон за запазување на енергијата|законот за запазување на енергијата]], каква било импеданција поврзана на секундарот на идеалниот трансформатор ќе доведе до запазување на активната, реактивната и вкупната моќност која е во согласност со 4-та равенка.

[[идентитетска функција|Идентитетот]] за идеалниот трансформатор прикажан во равенката&nbsp;5 е разумна претпоставка за вообичаениот комерцијален трансформатор, при што односот на напонот и односот на намотките е обратнопропорционален на   соодветниот однос на струите.

Според [[Омов закон|Омовиот закон]] и иденитетот за идеалниот трансформатор:
* импеданцијата во секундарот може да се изрази со равенката&nbsp;6
* импеданцијата во примарот е изведена во равенката&nbsp;7 и е еднаква на производот на квадратот на намотките со импеданцијата на секундарот.<ref name="Flanagan1993-1">{{harvnb|Flanagan|1993|pp=1–2}}</ref><ref name="Tcheslavski (2008)">{{cite conference|last=Tcheslavski|first=Gleb V.|title=Slide 13 Impedance Transformation in Lecture 4: Transformers|book-title=ELEN 3441 Fundamentals of Power Engineering|publisher=Lamar University (TSU system member)|year=2008}}</ref>

===Реален трансформатор===
[[File:Transformer Flux.svg|right|thumb|308x308px|Протекување на текот низ трансформаторот]]

====Разлики од идеалниот трансформатор====
Моделот за идеалниот трансформатор го занемарува следниве основни гледишта за вистинските трансформатори:

(а)Јадрени загуби, колективно наречени загуба на магнетизирана јачина на струја, се состојат од<ref name="Say1983">{{harvnb|Say|1983|}}</ref>:
* [[Магнетно јадро|Хистерезиски]] загуби поради нелинеарен доток на напон во јадрото на трансформаторот;
* [[Магнетно јадро|Вртложни]] загуби на јачината на струјата поради загревање во јадрото кои се пропорционални на квадратот на вложениот напон.

(б) За разлика од идеалниот модел, намотките на реалниот трансформатор имаат отпор и индуктивност поврзани со:
* [[Џулови закони|Џулови загуби]] поради отпорот во примарот и секундарот<ref name="Say1983"/>
* Текот кој протекува од јадрото и поминува низ една намотка доведува само до појава на примарна и секундарна реактивна импеданција.

[[File:Transformer capacitor 2.png|200px|thumb|right|Приказ на паразитскиот капацитет.]]

(в)слично на [[Индуктивност|индуктор]], паразитскиот капацитет и саморезонансната појава се должат на распределбата на  електричното поле. Најчесто предвид се земаат три видови на паразитски капацитет и ги имаме следниве равенки за затворените јамки<ref>L. Dalessandro, F. d. S. Cavalcante, and J. W. Kolar, "Self-Capacitance of High-Voltage Transformers," IEEE Transactions on Power Electronics, vol. 22, no. 5, pp. 2081-2092, 2007.</ref>
* капацитет меѓу соседните навивки во било кој слој;
* капацитетот меѓу соседните слоеви;
* капацитет меѓу јадрото и соседниот слој до јадрото.

Моделот на трансформаторот со капацитетот е доста сложен и ретко се користи; дури и [[Медиум:TREQCCT.jpg|еквивалентното коло на ‘вистинскиот’ трансформатор]] не го вклучува паразитскиот капацитет. Но, капацитетот може да се измери со споредување на индукцијата на отвореното коло и индукцијата на краткиот спој.

====Протекувачки тек====

Моделот на идеалниот трансформатор докажува дека целиот тек создаден од примарот ги поврзува ги поврзува сите навивки од секоја намотка, вклучувајќи го и примарот. Во практиката, дел од текот опфаќа делови надвор од намотките<ref name="McLaren1984-68">{{harvnb|McLaren|1984|pp=68–74}}</ref>. Оваквиот тек е наречен „истечен тек“ и доведува до [[протекување на индукцијата во [[сериски и паралелни кола|сериски]]  со заедничките намотки на трансформаторот .<ref name="calvert2001"/> Протечениот флуџ доведува енергијата да биде алтернативно зачувана и да се испразни од магнетните полиња со секој круг на струјата. Не е директна загуба на сила, но доведува  до инфериорна [[регулација на напонот]], предизвикувајќи секундарниот напон да не биде правопропорционален на примарниот напон, особено под голем товар.<ref name="McLaren1984-68"/> Па така трасформаторите најчесто се дизајнирани да имаат многу мал проток на индукција.

Во некои случаи кога намерно во осмислата да на трансформаторот постои потреба за ограничување на дотокот на струја од [[краток спој|краткиот спој]] поволно е да се има зголемен проток , долги магнетни патеки, искришта, или магнетни премостувања.<ref name="calvert2001"/> Протечните трансформатори може да се користат за оптоварување за кое својствен е [[негативен отпор]], како што се [[електричен лак|електрични лакови]], [[живина ламба|живини]] и [[натриумска ламба|натриумски]] ламби и [[неонска реклама|неонски реклами]] или за безбедно справување со оптаварувања кои периодично постануваат кратки споеви, како на пример [[електролачно заварувањеж|електролачното заварување]].<ref name="Say1983-485">{{harvnb|Say|1983|p=485|}}</ref>

Искриштата исто така ќе се користат кај трансформаторите за спречување на заситувањето, особено кај аудиочестотните трансформатори во кола кои имаат еднонасочно струен елемент кој се протега низ намотките <ref>{{Наведена книга|last=Terman|first=Frederick E.|title=Electronic and Radio Engineering| edition=4 |year=1955|publisher=McGraw-Hill|location=New York|pages=15}}</ref> . [[заситувачки реактор|Заситувачкиот реактор]] го искористува заситувањето од јадрото за да се управува променливата струја.

Доколку постои протекување на индуктивноста може да се искористи и кај трансформаторите кои се сврзани паралелно. Може да се покаже дека доколку процентуалната импеданција {{efn|Percent impedance is the ratio of the voltage drop in the secondary from no load to full load; and is here represented with the variable ''Z''.<ref name="Heathcote1998-4">{{harvnb|Heathcote|1998|p=4}}</ref> It can be shown that if the percent impedance. In some texts, ''Z'' is used for absolute impedance instead.}} и придружниот протекувачки однос од реактансата и отпорот во намотките (''X''/''R'') за два трансформатори кои хипотетички се подеднакво исти. Овие трансформатори ќе ја споделуваат моќноста пропорционално на нивните соодветни волт-амперски каратеристики(пр. 500&nbsp;[[киловолт-ампер|kVA]] паралелно сврзан со 1.000&nbsp;kVA, па така поголемиот трансфорамтор ќе може да издржи двојно поголема струја). Но, толеранцијата на имеданцијата на комерцијалните трансформатори е значителна. исто така, Z импеданцијата и односот X/R на трансформатори со различен променлив капацитет, па така за 1.000&nbsp;kVA и 500&nbsp;kVA вредностите се  ''Z'' ≈ 5.75%, ''X''/''R'' ≈ 3.75 и ''Z'' ≈ 5%, ''X''/''R'' ≈ 4.75.<ref name="Knowlton6-97">{{harvnb|Knowlton|1949|loc=§6-97 Nomenclature for Parallel Operation, pp. 585-586}}</ref>

====Еквивалентно коло====

{{Поврзано|Индукционен мотор#Штаинметцово еквивалентно коло|l1=Штаинметцово еквивалентно коло}}
Разгледувајќи ја шемата, физикото однесување на практичниот трансформатор може да се прикаже со модел на [[еквивалентно коло]], кое може да вклучува идеален трансформатор.<ref name="daniels1985-47">{{harvnb|Daniels|1985|pp=47–49}}</ref>

Џуловите загуби и протекувачките реактанции во намотките се претставени со следните серирски сврзани јамчести импеданции на моделот:
* Примар : ''R''<sub>P</sub>, ''X''<sub>P</sub>
* секундар: ''R''<sub>S</sub>, ''X''<sub>S</sub>.
Во нормалниот тек на претворањето на еквивалентното коло, ''R''<sub>S</sub> и''X''<sub>S</sub> во практиката е обично наречено приамарна страна со множење на овие импеданции според квадратот од односот бројот на навивките.(''N''<sub>P</sub>/''N''<sub>S</sub>)<sup>&nbsp;2</sup>&nbsp;=&nbsp;a<sup>2</sup>.

[[Image:TREQCCT.jpg|thumb|500px|Еквивалентно коло на реален трансформатор]]
Загуба во јадрото и реактанцата е претставена со следниве премостувани имеданци на моделот:
* Јадрени загуби: ''R''<sub>C</sub>
* Магнетизирачка реактанса : ''X''<sub>M</sub>.
''R''<sub>C</sub> и ''X''<sub>M</sub> збирно се наречени ''магнетизирачка гранка'' на моделот.

Јадрените загуби се предизвикани најчесто од хистерзисот и ефектите на вртложните струи во јадрото се пропорционални на квадратот на јадрениот тек при определена честота.<ref name="Say1983-142">{{harvnb|Say|1983|pp=142–143|}}</ref> Конечната пермеабилност на јадрото побарува магнетизирачка струја ''I''<sub>M</sub> за да се одржи заедничкиот тек во јадрото. Магнетизирачката струја е во фаза со текот, односот помеѓу двете се нелинеарни поради заситувачките ефекти. Но, сите импеданци од прикажаното еквивалентното коло по дефиниција се линеарни и нелинеарни ефекти не се типично рефлектираниво еквивалентните кола на трансформаторот.<ref name="Say1983-142"/>. Со [[синусоиден]] извор, јадрениот тек поместен од ЕМС за агол од&nbsp;90°. Секундарот е отворено коло , при што струјата на магнетизирачката гранка ''I''<sub>0</sub> е еднаква на трансформаторската неоптоварена струја.<ref name="daniels1985-47"/> 
[[File:Instrument Transformer.jpg|thumb|right|223x223px|Инструментален трансформатор,со поларизаторска точка и Х1 ознаки на страничниот терминал LV]]

Добиениот модел, иако понекогаш именуван како „точнo“ еквиваленто коло засновано на [[линеарност|линиски]] претпоставки, се задржуваат бројни приближности .<ref name="daniels1985-47"/> Анализата се поедноставува со препоставување дека импеданцата на магнетизирачките гранки е релативно висока и ја релоцира гранката на лево од примарната импеданца. Ова воведува грешка но дозволува комбинација на примарни и секундарни отпори и реактанти од просто собирање на две сериски импеданци.

Импеданцијата на еквивалентното коло и односот на параметрите на трансформаторот можа да бидат изведеде од следните тестови: [[пасивен мод]], {{efn|A standardized open-circuit or unloaded transformer test called the [[Epstein frame]] can also be used for the characterization of magnetic properties of soft magnetic materials including especially electrical steels.<ref>[http://webstore.iec.ch/webstore/webstore.nsf/mysearchajax?Openform&key=60404-2&sorting=&start=1&onglet=1 IEC Std 60404-2 Magnetic Materials &ndash; Part 2: Methods of Measurement of the Magnetic Properties . . .]</ref>}} [[мод на краток спој]],мод на отпор на намотки, и мод на однос на трансформатор.

===Равенка на ЕМС на трансформатор===
{{anchor|Сеопшта равенка за ЕМС на трансформатор}}
Ако текот во јадрото е само [[синусоиден]], односот помеѓу било која намотка и нејзиниот [[квадратна средина|квадратно средичен]] напон ''E''<sub>rms</sub> на намотката , и честотата на изворот ''f'', бројот на намотки ''N'', површината на пресекот на јадрото ''a'' во m<sup>2</sup> и максималната густина на магнетниот тек ''B''<sub>max</sub> во Wb/m<sup>2</sup> или T (тесли) е дадена со сеопштата равенка за ЕМС:<ref name="Say1983"/><ref name="universalppts">{{harvnb|Universalppts||loc=EMF equations of a single phase transformer}}</ref>

<math> E_\text{rms} = {\frac {2 \pi f N a B_\text{max}} {\sqrt{2}}} \approx 4.44 f N a B_\text{max}</math>

Ако текот не содржи [[аликвотни тонови]] следните равенки може да се искористат за '''полуцикличниот просечен напон''' ''E''<sub>avg</sub> од кој било бранов облик:

<math> E_\text{avg}= 4 f N a B_\text{max} \!</math>

==Основни трансформаторски параметри и изведба==
===Поларност===

[[поларност (заемна индуктивност)|Точкестата конвенција]] честопати се користи за шеми на трансформатори, плочи или крајни ознаки за да ја дефинира релативната поларност на намотките на трансформаторот. Моменталното зголемување на јачината на струјата која влегува во крајот на „точката“ на примарот индуцира позитивен поларен напон кој излегува од крајот на „точката“ на секундарот.

<ref name="Ula2005">{{harvnb|Parker|Ula|Webb|2005|loc=172, 1017; §2.5.5 Transformers & §10.1.3 The Ideal Transformer}}</ref><ref name="Kothari2010">{{harvnb|Kothari|Nagrath|2010|loc=p. 73, §3.7 Transformer Testing in Chapter 3 Transformers}}</ref><ref name="Brenner18-6-589">{{harvnb|Brenner|Javid|1959|loc=§18-6 The Ideal Transformer, p.=589}}</ref>{{efn|ANSI/IEEE Standard C57.13 defines polarity in terms of the relative instantaneous directions of the currents entering the primary terminals and leaving the secondary terminals during most of each half cycle, the word 'instantaneous' differentiating from say phasor current.<ref name="Crompton (ND)">{{Наведена мрежна страница|title=Polarity Markings on Instrument Transformers|url=http://www.cromptonusa.com/Polarity%20on%20Transformers.pdf|accessdate=13 April 2013}}</ref><ref name="ANSI/IEEE C57.13">{{Наведена книга|title=ANSI/IEEE C57.13, ANS Requirements for Instrument Transformers|year=1978 |url=http://ieeexplore.ieee.org/servlet/opac?punumber=2654|publisher=IEEE|location=New York, N.Y.|isbn=0-7381-4299-9|page=4 (§3.26)}} (superseded, 1993)</ref>}}{{efn|Transformer polarity can also be identified by terminal markings H0,H1,H2... on primary terminals and X1,X2, (and Y1,Y2, Z1,Z2,Z3... if windings are available) on secondary terminals. Each letter prefix designates a different winding and each numeral designates a termination or tap on each winding. The designated terminals H1,X1, (and Y1, Z1 if available) indicate same instantaneous polarities for each winding as in the dot convention.<ref name="GE Digital (ND)">{{Наведена мрежна страница|title=Connections - Polarity|url=http://www.gedigitalenergy.com/products/buyersguide/ct_sc.pdf|accessdate=13 April 2013}}</ref>}}{{efn|When a voltage transformer is operated with sinusoidal voltages in its normal frequency range and power level the voltage polarity at the output dot is the same (plus minus a few degrees) as the voltage polarity at the input dot.}}

Трофазни трансформатори користени во системи за електрична струја имаат плоча со име која укажува на фазните односи меѓу нивните терминал. Ова може да биде во облик на шема на [[комплексна амплитуда]] или користејќи азбучнобројчен код да се покаже типот на внатрешна вреска за секоја намотка.

===Честотен ефект===
Електромоторната сила на трансформатор со одреден тек се зголемува со честотата.<ref name="Say1983"/> При работење на високи честоти, трансформаторите можат да бидат физички покомпактни бидејќи јадрото може да префрли повеќе сила без да постигне заситување и потребни се помалку навивки за да се постигне истата импеданса. Но, својствата како јадрена загуба и спроведувачки [[скин ефект]] исто така се  зголемува со честотата. Воената опрема применува 400&nbsp;Hz извори на енергија кои ги намалуваат тежините на јадрото и намотката.<ref>{{Наведена мрежна страница | title = 400 Hz Electrical Systems | work = Aerospaceweb.org | url = http://www.aerospaceweb.org/question/electronics/q0219.shtml | accessdate = May 21, 2007}}</ref>  Спротивно, честотите користени за [[железничка електрификација|системи на железничка електрификација]] биле многу пониски (пр. 16.7&nbsp;Hz и 25&nbsp;Hz) отколку нормалните употребувани честоти (50–60&nbsp;Hz) за историски причини поврзаниглавно со границите на раните [[влечни мотори]] . 
[[File:Power Transformer Over-Excitation.gif|thumb|Power transformer over-excitation condition caused by decreased frequency; flux (green), iron core's magnetic characteristics (red) and magnetizing current (blue).]]
Управувањето на трансформатор на својот дизајниран напон но поголема честота отколку што е наменет ќе доведе до намалена магнетизирачка струја. На пониска честота  магнетизирачката струја ќе се зголеми. Управување на голем трансформатор на различна честота од дизајнираната ќе бара оценување на напони, загуби и ладење за да воспостави дали безбедната работа е практична. На пример,  на трансформаторите може да им е потребно да имаат вградено „ волти на херц“ над исцрпеност,  [[заштитен релеј|релеи]] за да го заштитат трансформаторот од  преголем напон при високи честоти.

==Изведба==

===Јадро ===
Трансформатори со затворени јадра се конструирани во „јадрен облик“ или „оклопен облик“. Кога намотките го обиколуваат јадрото, трансформаторот е во јадрен облик; кога намотките се обиколени од јадрото, трансформаторот е во „оклопен облик“.<ref name="Del Vecchio2002-10"/><ref name="cform">{{harvnb|IEV 421-01-07||loc=Core-form transformer}}</ref><ref name="sform">{{harvnb|IEV 421-01-09||loc=Shell-form transformer}}</ref> Оклопниот облик може да биде попреовладувачки отколку јадрениот облик за дистрибуција на распределбени трансформаторски примени бидејќи е полесно да се мести јадрото околу намотките.<ref name="Del Vecchio2002-10">{{harvnb|Del Vecchio|Poulin|Feghali|Shah|2002|pp=10–11, Fig. 1.8}}</ref>  Дизајнот на јадрениот облик има тенденција  да биде поекономично па така попреовладувачко отколку дизајнот на оклопниот облик за високо напонски трансформаторски примени на долниот крај од  нивниот напон додека пак моќноста се движи  помалку или еднакво , номинално, 230&nbsp;kV или 75&nbsp;MVA) На повисок напон и моќност , трансформаторите со оклопен облик имаат тенденција да бида попреовладувачки .<ref name="Del Vecchio2002-10"/><ref name="Knowlton6-41">{{harvnb|Knowlton|1949|loc=§6-41 The characteristic features, p. 562}}</ref><ref name="HRTSG (2005)">{{Наведена мрежна страница|author=Hydroelectric Research and Technical Services Group|title=Transformers: Basics, Maintenance, and Diagnostics|url=http://permanent.access.gpo.gov/lps113746/Trnsfrmr.pdf|publisher=U.S. Dept. of the Interior, Bureau of Reclamation|accessdate=Mar 27, 2012|page=12}}</ref><ref name="US Army Corps of Engineers1994">{{harvnb|US Army Corps of Engineers|1994|loc=EM 1110-2-3006, Chapter 4 Power Transformers, p=4-1}}</ref> Дизајнот на оклопниот дизајн е претпочитан за многу високнапон и високи MVA намени бидејќи, иакотреба повеќе интензивен напор за да се произведе , трансформатори со оклопен облик  се карактеристични за тоа што имаа подобар однос на        kVA спрема тежина, подобри одлики на јачина на краток спој и поголема отпорност на оштетување на премини.<ref name="US Army Corps of Engineers1994"/>

===Намотки===
[[Image:Transformer-hightolow smaller.jpg|thumb|right|250px|Намотките се обично концентрично распоредени за да се минимизира губењето на текот.]]
[[Image:transformer min stray field geometry.svg|thumb|left|250px|Пресек на намотките на трансформатор.]]

Трансформаторите со висока честота кои работат со десетици до стотици килохерци, често имаат намотки направени од испреплетена [[лицнеста жица]] за да се намалат загубите од површинскиот и ефектот на близина.<ref name="dixon">{{Cite conference | first = Lloyd| last = Dixon| book-title = Magnetics Design Handbook| title = Power Transformer Design| url = http://focus.ti.com/lit/ml/slup126/slup126.pdf| year=2001| publisher = Texas Instruments}}</ref> Големите енергетски трансформатори исто така користат повеќенаменски проводници, зашто инаку неуниформниот пренос на струја би постоел во намотки со висока струја дури и на честоти со ниска моќност.<ref name="CEGB1982"/> Секое влакно е поединечно изолирано, а тие се распоредени така што во одредени точки во намотката или низ целата намотка, секој дел зазема различни релативни позиции во целиот проводник. Преносот се изедначува со струјата која протекува во секое влакно од проводникот и ги намалува загубите на струја во самата намотка. Овој проводник е исто така пофлексибилен од цврст проводник со иста величина, помагајќи во производството.<ref name="CEGB1982"/>

За да се подобри високочестотниот одѕив, намотките на сигналните трансформатори го намалуваат истекувањето на индукцијата и залутаниот капацитет. Калемите се поделени на делови, а тие делови се испреплетуваат со деловите на другата намотка.

Трансформаторите со честота на моќност за подесување на напонот можат да имаат „славини“ на средните точки на намотката, обично на страната со поголема волтажа. Славините можат рачно да се поврзат или пак да се обезбеди рачен или автоматски прекинувач за смена на славините. Автоматски уреди за полнење наизменична струја се користат во преносот или дистрибуцијата на електрична енергија, за опрема како што се трансформери на [[електролачни печки]] или за автоматски регулатори на напонот за чувствителни товари. Аудиочестотните трансформатори, кои се користат за пренос на аудио кај мегафоните, имаат славини кои дозволуваат подесување на импедансата на секој звучник. Трансформер со централна славина често се користи во излезната фаза од [[засилувачот]] на аудио моќноста во потисни кола. Модулационите трансформатори во [[амплитудна модулација|АМ]] предавателите се многу слични.

Системите за изолација на сувиот тип трансформери со намотки можат да бидат или стандардни конструкции на „дип-енд-бејк“ со отворен калем или дизајни со повисок квалитет кои вклучуваат [[вакуум|импрегнација на вакуумски притисок]] (ВПИ), [[вакуум|вакуумско инкапсулирање на притисокот]] (ВПЕ) и процеси на инкапсулација на калемот.<ref name="Lane (2007)">{{Наведена мрежна страница|last=Lane|first=Keith (2007)|title=The Basics of Large Dry-Type Transformers|date=June 2007 |url=http://ecmweb.com/content/basics-large-dry-type-transformers|publisher=EC&M|accessdate=29 January 2013}}</ref> Во ВПИ процесот, се користи комбинација на топлина, вакуум и притисок за темелно запечатување, врзување и елиминирање на вовлечените воздушни празнини во слојот премачкан со смола за изолација на слоевите од полиестер, на тој начин зголемувајќи го отпорот кон короната. ВПЕ намотките се слични на ВПИ намотките, но обезбедуваат поголема заштита од влијанијата на животната средина, како што се вода, нечистотија или корозија, користејќи повеќекратни премачкувања, вклучувајќи го завршниот епоксиден слој.<ref name="Heathcote1998-720">{{harvnb|Heathcote|1998|pp=720–723}}</ref>
{{среди}}
Што се однесува на фотографијата погоре на која се прикажани пресеците на намотките на трансформатор:
[[електричен спроводник|Спроводниот материјал]] кој се користи за намотките зависи од употребата, но во сите случаи поединечните вртежи мораат да бидат електрично изолирани еден од друг за да се осигура дека струјата минува низ секој од нив.<ref name="Dixon (1997)">{{Наведено списание|last=Dixon|first=L.H. Jr.|url=http://focus.ti.com/lit/ml/slup197/slup197.pdf| title=Eddy Current Losses in Transformer Windings|year=1997|publisher=Texas Instrument|pages=R2–1–to–R2–10}}</ref> За сигналните и трансформаторите со мала моќност, каде што струите се ниски и потенцијалната разлика помеѓу соседните вртежи е мала, калемите се често намотани со [[емајлирана жица|емајлирана магнетна жица]], како што е [[Форвар]] жицата. Трансформаторите со поголема моќност кои работат на високи напони, можат да бидат намотани со спроводници со правоаголни ленти од бакарна изолација, изолирани со хартија потопена во нафта и со блокови даски.<ref name="CEGB1982">{{harvnb|CEGB|1982||}}</ref>

:Легенда
:'''Бела''': воздух, течност или друг изолатор во комбинација со лак, хартија или друга изолација на калем.
:'''Зелена спирала''': [[Електротехнички челик|зрнест силициумски челик]].
:'''Црна''': Примарна намотка (алуминиум или бакар).
:'''Црвена''': Секундарна намотка (алуминиум или бакар).
{{среди}}

===Ладење===
[[Image:Drehstromtransformater im Schnitt Hochspannung.jpg|thumb|180px|right|Пресек на трансформатор потопен во течност. Резервоарот на врвот обезбедува изолација на течноста до атмосфера како ниво на ладење на течноста и температурни промени. Ѕидовите и перките ја обезбедуваат потребната рамнотежа на топлинска енергија.]]

Правило е очекуваниот животен век на електричната изолација да е преполовен за секое зголемување од 7&nbsp;°C до 10&nbsp;°C во [[Работна температура|работната температура]] (на пример примената на [[Арениусова равенка]]).<ref name="Harlow2004-3">{{harvnb|Harlow|2004|loc=§3.4.8 in Section 3.4 Load and Thermal Performance by Robert F. Tillman in Chapter 3 Ancillary Topics}}</ref><ref name="Walling2007">{{harvnb|Walling|May 2007||}}</ref><ref name="Kimberly (web)">{{Наведена мрежна страница|last=Kimberly|first=E.E.|title=Permissible Temperatures for Insulation|url=http://www.vias.org/kimberlyee/ee_14_11.html|accessdate=12 February 2013}}</ref>{{efn|The life expectancy halving rule holds more narrowly when the increase is between about 7&nbsp;°C to 8&nbsp;°C in the case of transformer winding cellulose insulation.}}

Малите трансформатори од сув тип и трансформаторите потопени во течност често се самооладуваат од природна конвенција и [[Зрачење|зрачна]] топлотна дисипација.<ref name="dttransfo">{{harvnb|IEV 421-01-16||loc=Dry-type transformer}}</ref><ref name="litransfo">{{harvnb|IEV 421-01-16||loc=Liquid-immersed transformer}}</ref> Како што се зголемуваат нивоата на моќност, трансформаторите често се ладат со воздушно ладење, присилено маслено ладење, ладење со вода или комбинација на овие.<ref name="Pansini1999-32">{{harvnb|Pansini|1999|p=32}}</ref> Големите трансформатори се наполнети со [[трансформаторно масло]] што истовремено ги лади и изолира намотките.<ref name="willis2004">{{harvnb|Willis|2004|p=403}}</ref> Трансформаторното масло е високо рафинирано [[минерално масло]] што ги лади намотките и изолацијата циркулирајќи во трансформаторскиот резервоар. Минералното масло и [[Електрична изолациона хартија|хартиениот]] изолационен систем темелно се истражени и користени повеќе од 100 години. Приближно 50% од енергетските трансформатори ќе преживеат 50 години користење, а просечната старост на неуспешните енергетски трансформатори е од 10 до 15 години. Околу 30% од неуспехот на енергетските трансформатори е поради изолација и преоптеретување.<ref name="Hartley (2003)">{{cite conference|last=Hartley|first=William H. (2003)|title=Analysis of Transformer Failures|url=http://www.bplglobal.net/eng/knowledge-center/download.aspx?id=191|conference=36th Annual Conference of the International Association of Engineering Insurers|accessdate=30 January 2013|page=7 (fig. 6)|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131020185815/http://www.bplglobal.net/eng/knowledge-center/download.aspx?id=191|archivedate=20 October 2013}}</ref><ref name="Hartley (~2011)">{{Наведена мрежна страница|last=Hartley|first=William H. (~2011)|title=An Analysis of Transformer Failures, Part 1 – 1988 through 1997|url=http://www.hsb.com/TheLocomotive/AnAnalysisOfTransformerFailuresPart1.aspx|publisher=The Locomotive|accessdate=30 January 2013|archive-date=2018-06-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20180618175745/http://www.hsb.com/TheLocomotive/AnAnalysisOfTransformerFailuresPart1.aspx|url-status=dead}}</ref> Продолжената работа на повишена температура ги намалува изолационите својства на изолацијата на намотките и диелектричното разладувачко средство, што не само што го намалува животот на трансформаторот, но исто така може да води до негово катастрофално откажување.<ref name="Harlow2004-3"/> Со голем број на емпириски истражувања како водичи, тестирањето на трансформаторското масло, вклучувајќи ја анализата на разреден гас, обезбедува важни информации за одржувањето. Ова ја истакнува потребата за следење, моделирање, предвидување и управување со условите на температурна изолација на маслото под различни, евентуално тешки услови на преоптеретување.<ref name="Prevost (2006)">{{Наведена мрежна страница|last=Prevost|first=Thomas A.|title=Estimation of Insulation Life Based on a Dual Temperature Aging Model|url=http://www.weidmann-solutions.cn/huiyi/Seminar%202006%20New%20Mexico/2006prevostpaperyes.pdf|publisher=Weidmann|accessdate=Mar 30, 2012|page=1|date=Nov 2006|display-authors=etal|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161020230009/http://www.weidmann-solutions.cn/huiyi/Seminar%202006%20New%20Mexico/2006prevostpaperyes.pdf|archivedate=2016-10-20}}</ref><ref name="Sen2011">{{harvnb|Sen|Feb 2011|loc=PSERC Pub. 11-02}}</ref>

Регулациите кај градењето во многу јурисдикции бараат трансформаторите наполнети со течност во затворен простор да користат или диелектрични течности што се помалку запалливи од маслото или да бидат вградени во огноотпорни простории.<ref name="De Keulenaer2001"/> Сувите трансформери со воздушно сушење, можат да бидат поекономични, таму каде што ја намалуваат цената на огноотпорна трансформаторска просторија.

Резервоарот на трансформаторите исполнети со течнот, често имаат радијатори со помош на кои циркулира разладувачката течност со природна конвекција или перки. Некои големи трансформатори имаат електрични фенови за воздушно присилено ладење, пумпи за присилено ладење со течност или имаат [[разменувачи на топлина]] за ладење со вода.<ref name="willis2004"/> Трансформаторите потопени во масло можат да бидат опремени со [[Бухолцов релеј|Бухолцовиот релеј]], кој, зависно од јачината на акумулацијата на гасот поради внатрешно искривување, се користи за да го алармира или деенергизира трансформаторот.<ref name="Harlow2004-2"/> Изолациите на трансформаторите потопени во масло обично вклучуваат мерки за заштита од оган, како што се ѕидови, задржување на масло и противпожарни апарати.

[[Полихлоронираните бифенили]] имаат својства кои во минатото ја фаворизирале нивната употреба како [[диелектрично разладувачко средство]], но грижите за нивната [[Перзистентски органски загадувач|одржливост во околината]] довеле до широка забрана за нивна употреба.<ref>{{Наведена мрежна страница| authorlink = [[Agency for Toxic Substances and Disease Registry]]| title = ASTDR ToxFAQs for Polychlorinated Biphenyls| year = 2001| url = http://www.atsdr.cdc.gov/toxfaqs/tf.asp?id=140&tid=26| accessdate = June 10, 2007}}{{Мртва_врска|date=December 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> 
Денес, нетоксични, стабилни и масла засновани на [[силициум]] или [[флуоројаглероводород]]и можат да се користат кога трошоците за огноотпорна течност ги надминува трошоците за градење на трансформаторски свод.<ref name="De Keulenaer2001"/><ref name="Kulkarni2004-2">{{harvnb|Kulkarni|Khaparde|2004|pp=2–3}}</ref> ПЦБ-овите за нова опрема биле забранети во 1981 и во 2000 за употреба во постоечката опрема во Велика Британија.<ref name="AFBI (2011)">{{cite conference|last=AFBI|title=9. Contaminants|book-title=State of the Seas Report|year=2011|publisher=Agri-Food and Biosciences Institute & Northern Ireland Environment Agency|isbn=978-1-907053-20-7|id=Unknown ID 9977|page=71|url=http://www.afbini.gov.uk/sots-contaminants.pdf|access-date=2018-06-08|archive-date=2014-05-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20140512215858/http://www.afbini.gov.uk/sots-contaminants.pdf|url-status=dead}}</ref> Законите донесени во Канада помеѓу 1977 и 1985 во суштина ја забранува употребата на ПЦБ во произведените или увезените трансформатори по 1980 година.<ref>{{Наведена книга | last= McDonald|first= C. J.|author2=Tourangeau, R. E.| title=PCBs, Question and Answer Guide Concerning Polychlorinated Biphenyls| publisher=Government of Canada: Environment Canada Department | year=1986| isbn=0-662-14595-X| url=https://www.ec.gc.ca/Publications/C7F1F416-C632-4D11-BDD4-C823690C2651/PCBsQuestionandAnswerGuideConcerningPolychlorinatedBiphenyls.pdf | accessdate=Nov 7, 2007}}</ref>

Некои трансформатори, наместо да се исполнети со течност, нивните намотки се затворени во запечатени резервоари под притисок и се ладени со гас на [[азот]] или [[сулфур хексафлуорид]].<ref name="Kulkarni2004-2"/>

Експерименталните енергетски трансформатори во опсегот од 500 до 1.000&nbsp;kVA се изградени од намотки со [[Течен азот|течни азотни]] или [[Течен хелиум|хелиумови]] [[Суперспроводници|суперспроводнички]] намотки, што ја намалува загубата на намотки, без да влијае врз загубите на јадрото.<ref name="Mehta (1997)">{{Наведено списание|last=Mehta|first=S.P.|author2=Aversa, N.|author3=Walker, M.S.|title=Transforming Transformers [Superconducting windings]|journal=IEEE Spectrum|date=Jul 1997|volume=34|issue=7|pages=43–49|doi=10.1109/6.609815|url=http://www.superpower-inc.com/files/T141+IEEE+Spectrum+XFR.pdf|accessdate=14 November 2012}}</ref><ref name="Pansini1999-66">{{harvnb|Pansini|1999|pp=66–67}}</ref>

===Сушење на изолацијата===
Правењето трансформатори засновани на нафта бара изолацијата која ги покрива намотките темелно да се исуши преостанатата влага од додавањето нафта. Сушењето се одвива во фабрика, а може да се бара и како теренски сервис. Сушењето може да се врши со циркулација на топол воздух околу јадрото, со циркулација на надворешно загреано трансформаторско јадро или со сушење со пареа (ВПД), каде испарен растворувач ја пренесува топлината со кондензација на калемот и јадрото. Кај ВПД процесите најчесто се користи керозинот како течност за размена на топлината. Покрај намалувањето на влагата во изолацијата, керозинот дејствува како средство за чистење кое ја чисти прашината и нечистотијата од изолационите површини. Споредено со конвенционалниот процес на сушење со топол воздух, сушењето со пареа го намалува времето на сушење од 40% до 50%.<ref>{{Наведена книга|last1=Saha|first1=Tapan Kumar|last2=Purkait|first2=Prithwiraj|title=Transformer Ageing: Monitoring and Estimation Techniques|date=2017|publisher=Wiley-IEEE Press|isbn=978-1-119-23996-3}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|title=Vacuum Transformer Drying - Hot Air Transformer Drying & Vapor-Phase Transformer Drying|url=http://www.hering-vpt.com/products/vacuum-transformer-drying/|website=HERING VPT}}</ref>

За малите трансформатори се користи отпорно загревање со инјектирање на струја во намотките. Загревањето може многу добро да се да се контролира и е енергетски ефикасно. Методот е наречен нискочестотно загревање (ЛФХ), зашто струјата што се користи е на многу помала честота од онаа на електричната мрежа, која обично е 50 или 60&nbsp;Hz. Помалата честота го намалува ефектот на индукција, па потребниот напон може да биде намален.<ref name=Fink1978>{{harvnb|Fink|Beatty|1978|pp=10–38 through 10–40}}</ref> ЛФХ методот на сушење е исто така корисен за сервис или поправка на постари трансформатори.<ref name=Figueroa>{{Наведена мрежна страница|last=Figueroa|first=Elisa|title=Low Frequency Heating Field Dry-Out of a 750 MVA 500 kV Auto Transformer|url=http://www.electricity-today.com/et/issue0109/transformer_field_dry-out.pdf|publisher=Electricity Today|date=Jan–Feb 2009|accessdate=Feb 28, 2012|display-authors=etal|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120107034201/http://www.electricity-today.com/et/issue0109/transformer_field_dry-out.pdf|archivedate=2012-01-07}}</ref>

===Чашки===
Поголемите трансформатори имаат високонапонски изолациони чашки направени од полимери или порцелан. Една голема чашка може да биде комплексна структура, бидејќи мора да обесбеди внимателна контрола на [[Градиент на електрично поле|градиентот на електричното поле]] без да му дозволи на трансформаторот да пропушти масло.<ref name="Ryan2004-416">{{harvnb|Ryan|2004|pp=416–417}}</ref>

== Видови трансформатори ==

Според намената постојат мноштво од најразлични видови трансформатори, од кои најважни се следниве:

* Енергетски трансформатори за пренос и распределба (дистрибуција) на електрична енергија во еден ЕЕС при различни напони и струи. Во зависност од намената и местото на приклучување во ЕЕС, може да бидат: блок–трансформатори, трансформатори за пренос со напон над 500 kV и дистрибутивни трансформатори;
* [[Автотрансформатор]]и за прилагодување на напонот во релативно мали граници, при поврзување на ЕЕС со различни напонски нивоа, за континуална регулација на напонот, или за пуштање во работа на мотори за наизменична струја;
* Исправувачки трансформатори, неопходен составен дел на статичките енергетски преобразувачи, и тоа пред сè на: исправувачите за преобразување на наизменичната струја во еднонасочна, и изменувачите, во кои преобразувањето е во обратна насока т.е. еднонасочната струја се преобразува во наизменична;
* Испитни трансформатори за високонапонски испитувања на различни уреди;
* Специјални енергетски трансформатори, како што се трансформаторите за заварување или за напојување на печки во електротермиските металуршки постројки;
* Мерни трансформатори, за вклучување во различни мерни шеми за мерење на напони и струи ва ЕЕС, според тоа разликуваме напонски и струјни мерни трансформатори;
* Микротрансформатори, за примена во радио, видео, аудио и електронските уреди;

Постојат многу други специјални видови трансформатори.

== Номинални големини ==

Сите големини со кои се определува номиналниот режим на работа се номинални големини. Номинален режим на работа на трансформаторот е режим кој е дефиниран со податоците наведени на плочката (табличка) од производителот, која мора да биде цврсто и трајно фиксирана на видливо место. Под номинални големини се подразбираат:
* Број на фази;
* Номинална моќност е моќноста во [[киловолт-ампер]]и (kVA, кВА) и се однесува на моќноста на секундарните (излезни) краеви од трансформаторот;
* Номинален примарен напон, во kV или [V], е напонот на кој се приклучува влезната намотка на трансформаторот;
* Номинален секундарен напон, во [kV] или [V], е напонот на краевите на излезната намотка во празен од на трансформаторот, при номинален напон на краевите на примарната намотка;
* Номинални струи на трансформаторот, примарна и секундарна, обично во [A], што соодветствуваат на номиналната моќност и номиналните напони, примарен и секундарен соодветно;
* Номинална честота е честотата со која работи трансформаторот и вообичаено, за наши услови е f=50 [Hz];
* Шема и група на соединување на намотките кај повеќефазните трансформатори;
* Напон на куса врска, обично во % или неговата релативна вредност, кој ги определува падовите на напон во намотките на оптоварениот трансформатор;

Може да се наведат и други дополнителни податоци во зависност од трансформаторот.

Примената на трансформаторите е мошне широка, почнувајќи од пренос и дистрибуција на електрична енергија, потоа преку трансформација на напони и струи во разни индустриски постројки, до примена во радиотехниката, техника на врски, автоматика, телемеханика, мерна техника, итн. Во зависност од областа на примена и намената на трансформаторот, номиналната моќност и напоните се движат во многу широки граници: од неколку [V], па сè до неколку стотини [kV]. Денес, најголемите трансформатори се со моќности од ред на големина неколку илјади [MVA] и за напони од 400 [kV].

==Примена==
[[File:Transformer-Limestone-Generating-Station.JPG|200px|thumb|right|Трансформатор во [[Станица за генерирање варовник|станицата за генерирање варовник]] во [[Манитоба]], [[Канада]]]]
Зашто високите напони што ги има во жиците се значително поголеми од она што е потребно во домот, трансформаторите исто така во голема мера се користат кај [[електрични производи|електричните производи]] за да се намали напонот на напојување до ниво коешто ќе биде погодно за ниските напонски кола што ги содржат.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.ucsusa.org/clean-energy/how-electricity-grid-works|title=How the Electricity Grid Works|access-date=2016-09-23}}</ref> Трансформаторот исто така електрично го изолира крајниот корисник од контакт со напонот на напојување.
Трансформаторите се користат за да се зголеми напонот пред пренесување електрична енергија на големи растојанија преку [[Жица|жици]]. Жиците имаат [[Електричен отпор|отпор]] кој губи енергија преку џулево загревање со брзина која одговара на квадратот на струјата. Со претворање на моќ во поголем напон, трансформаторите овозможуваат економски пренос на моќ и дистрибуција. Последично, трансформаторите ја обликуваа [[Електрична индустрија|индустријата за снабдување со електрична енергија]].<ref name="Heathcote1998-1">{{harvnb|Heathcote|1998|p=1}}</ref> Вкупната, освен мал дел од светската електрична енергија, има поминато низа трансформатори за да дојде до потрошувачот.<ref name="nailen"/>

Сигналните и аудио трансформатори се користат за спарување на [[Засилувач на звук|засилувачи]] и за да се поврзат уреди како што се [[микрофон]]и и [[снимач]]и на влезот на засилувачите. Аудио трансформаторите им дозволија на [[телефон]]ските кола да водат [[Хибриден калем|двонасочен разговор]] преку еден пар жици.[[Балун]] трансформаторот претвора сигнал кој се однесува до земјата во сигнал кој има [[Балансирана линија|балансиран напон до земја]], како што е помеѓу надворешни кабли и внатрешни кола. Трансформаторите направени според медицински стандарди ги изолираат корисниците од еднонасочната струја. Овие можат да се сретнат во комбинација со болничките кревети, стоматолошките столчиња и друга медицинска лабораториска опрема.<ref name=":0" />
{{breakafterimages}}
[[File:Vermogentransformator 1.GIF|200px|200px|thumb|center|Шематски приказ на голем енергетски нафтен трансформатор]]

==Историја==

===Откривање на индукција===
[[Image:Induction experiment.png|thumb|right|270px|Фарадеев експеримент со индукција помеѓу калеми од жици<ref>{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=JzBAAAAAYAAJ&pg=PA285| last=Poyser| first=Arthur William|year=1892|title=Magnetism and Electricity: A Manual for Students in Advanced Classes| location=London and New York|publisher= Longmans, Green, & Co.| page= 285, fig. 248}}</ref>]]

[[Електромагнетна индукција|Електромагнетната индукција]], принципот на работа на трансформаторот, е откриена од [[Мајкл Фарадеј]] во 1831, [[Џозеф Хенри]] во 1832 и други.<ref>{{Наведена мрежна страница|title=A Brief History of Electromagnetism|url=http://web.hep.uiuc.edu/home/serrede/P435/Lecture_Notes/A_Brief_History_of_Electromagnetism.pdf}}</ref><ref>{{наведена енциклопедија|encyclopedia=Smithsonian Institution Archives|title=Electromagnetism|url=http://siarchives.si.edu/history/exhibits/henry/electromagnetism}}</ref><ref name="MacPhersonRC">{{Наведена книга|first=Ryan C.|last=MacPherson, Ph.D.|title="Joseph Henry: The Rise of an American scientist"|url=http://www.ryancmacpherson.com/publications/3-book-reviews/49-joseph-henry-the-rise-of-an-american-scientist.html}}</ref><ref name="Guarnieri2013-56">{{harvnb|Guarnieri|2013|pp=56–59}}</ref> Врската помеѓу ЕМС и магнетниот тек е претставена со равенката позната како [[Фарадеев закон за индукција]]:

:<math> |\mathcal{E}| = \left|{{\mathrm{d}\Phi_\text{B}} \over \mathrm{d}t}\right|</math>.

каде <math>|\mathcal{E}|</math> е магнитудата на ЕМС во волти, а Φ<sub>B</sub> е магнетниот тек низ колото претставен во [[Вебер (единица)|вебери]].<ref name="Chow171">{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=dpnpMhw1zo8C&pg=PA171|last= Chow|first= Tai L. |year=2006|title=Introduction to Electromagnetic Theory: A Modern Perspective| location=Sudbury, Mass.| publisher=Jones and Bartlett Publishers| page= 171| isbn=0-7637-3827-1}}</ref>

Фарадеј извел експерименти за индукција помеѓу калеми од жица, вклучувајќи намотување пар намотки околу железен прстен, на тој начин создавајќи го првиот трансформатор со [[Тор (геометрија)|тороидно]] затворено јадро.<ref name="Guarnieri2013-56"/><ref>{{Наведено списание|last=Faraday|first=Michael|year=1834|title=Experimental Researches on Electricity, 7th Series|authorlink=Michael Faraday|journal=Philosophical Transactions of the Royal Society|volume=124|pages=77–122|doi=10.1098/rstl.1834.0008|url=https://archive.org/details/philtrans08694360}}</ref> Сепак, тој применил само самостојни пулсови на струја во неговиот трансформатор и никогаш не го открил односот помеѓу вртежите и ЕМС во намотките.
[[Image:Induktionsapparat hg.jpg|thumb|left|Индукционен калем, 1900, Бременхафен, Германија]]

===Индукционен калем===
{{поврзано|Индукционен калем}}
[[Image:Faradays transformer.png|thumb|right|Фарадеев прстенест трансформатор]]

Првиот тип на трансформатор кој широко се применувал бил [[Индукционен калем|индукциониот калем]] или индукторот, изумен од страна на [[Николас Калан]] од [[Мејнут Колеџ|колеџот Мејнут]], Ирска во 1836 година.<ref name="Guarnieri2013-56"/> Тој бил еден од првите истражувачи кои сфатиле дека колку повеќе вртежи има секундарот во однос на примарот, толку поголема ќе биде индуцираната секундарна ЕМС. Индукторите се развиле од напорите на научниците и иноваторите да добијат поголем напон од батериите. Зашто батериите произведуваат [[еднонасочна струја]] наместо наизменична, индукционите калеми  се потпираат на вибрирачкиот [[електричен контакт]] што редовно ја прекинува струјата во примарот за да ја создаде промената на текот потребна за индукција. Помеѓу 1830-тите и 1870-тите, напорите да се направат подобри индуктори пополека ги откриле основните принципи на трансформаторите.

===Првите трансформатори на наизменична струја===
До 1870-тите биле достапни ефикасни [[Електричен генератор|генератори]] кои произведувале [[наизменична струја]] и е утврдено дека наизменичната струја може да го напојува индукциониот калем без [[прекинувач]].

Во 1876, рускиот инженер [[Павел Јаблочков]] изумил<ref name=Yablochkov1876>{{harvnb|Yablochkov|1876|loc=FR Pat. 115793, p=248}}</ref><ref name=SMI1791>{{harvnb|Subject-Matter Index|1883|p=248}}</ref> систем за осветлување заснован врз сет на индукциони калеми, каде примарните намотки биле поврзани со извор на наизменична струја. Секундарните намотки можеле да бидат поврзани со неколку [[Јаблочкова свеќа|„електрични свеќи“]] (лачни лампи) од негов сопствен дизајн.<ref name=maglab>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.magnet.fsu.edu/education/tutorials/museum/stanleytransformer.html|title=Stanley Transformer|publisher=[[Los Alamos National Laboratory]]; [[University of Florida]]|accessdate=Jan 9, 2009|archive-date=2015-01-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20150103053406/http://www.magnet.fsu.edu/education/tutorials/museum/stanleytransformer.html|url-status=dead}}</ref>
<ref name=fonveille>{{Наведено списание|url=https://books.google.com/?id=ksa-S7C8dT8C&pg=RA2-PA283|page=283|journal=Nature (Journal)|issue=534|volume=21|title=Gas and Electricity in Paris|date=Jan 22, 1880|last=De Fonveille|first=W. |accessdate=Jan 9, 2009|bibcode=1880Natur..21..282D|doi=10.1038/021282b0}}</ref> Калемите на Јаблочков воглавно функционирале како трансформатори.<ref name="maglab"/>

Во 1878, [[Ганз фабрика|фабриката Ганз]] во Будимпешта, Унгарија, започнала произведување на опрема за електрично осветлување и до 1883, вградила над педесет системи во Австроунгарија. Нивните системи со наизменична струја користеле лачни лампи, генератори и друга опрема.<ref name="Guarnieri2013-56"/><ref name=Hughes1993-95>{{harvnb|Hughes|1993|pp=95–96}}</ref>

[[Луциен Гаулард]] и Џон Диксон Гибс, во Лондон 1882 година, станале првите кои изложиле уред со отворено железно јадро наречено „секундарен генератор“, а потоа ја продале идејата на [[Вестингхаус]] компанијата во САД.<ref name="allan">{{Наведено списание | last = Allan | first=D.J.| title = Power Transformers – The Second Century | journal = Power Engineering Journal|date=Jan 1991|volume=5|issue=1|pages=5–14|url=https://ieeexplore.ieee.org/document/61984 | doi = 10.1049/pe:19910004}}</ref> Исто така го изложиле изумот во Торино, Италија во 1884, каде што бил прилагоден на систем за електрично осветлување.<ref name=Uppenborn1889>{{harvnb|Uppenborn|1889|pp=35–41}}</ref>

===Првични сериски кола на трансформаторска распределба===
Индукционите калеми со отворени магнетни кола се неефикасни во преносот на енергија до [[Електричен потрошувач|потрошувачите]]. До околу 1880, парадигмата за пренесување на назименична струја од високонапонско напојување до нисконапонски потрошувач била сериско коло. Трансформерите со отворено јадро со опсег од приближно 1:1 биле сериски поврзани со нивните примари за да се овозможи користење на висок напон за пренос, воведувајќи им низок напон на лампите. Маната на овој метод била таа што исклучувањето на една лампа или друг електричен уред ќе влијае врз напонот кој им се испорачува на сите други уреди во истото коло. Многу прилагодливи трансформаторски дизајни биле претставени да ја надокнадат оваа проблематична одлика на сериското коло, вклучувајќи ги и оние методи на прилагодување на јадрото или заобиколување на магнетиниот тек околу делови на калемот..<ref name=Uppenborn1889/>
Ефикасни и практични дизјани на трансформатори не се појавиле до 1880-тите, но за една деценија, трансформаторите ќе бидат инструменти во [[Војна на струите|Војната на струите]], па по победата на наизменичната струја над еднонасочната, останува во доминантна позиција од тогаш.<ref name="Coltman1988">{{harvnb|Coltman|Jan 1988|pp=86–95}}</ref>

[[Image:Trafo1885.jpg|thumb|right|225px|Школка на трансформатор, скица на Апенборн за опишување на патентите на ЗБД инженерите од 1885.<ref name=Uppenborn1889/>]]

[[Image:DBZ trafo.jpg|thumb|225px|left|Форма на јадро, напред; форма на школка, позади. Најрани примероци на високоефективни константно-потенцијални трансформатори дизајнирани од ЗБД, произведени во фабриката  Ганз, 1885.]]
[[Image:ZBD team.jpg|right|thumb|ЗБД тимот составен од [[Кароли Зиперновски]], [[Ото Блати]] и [[Микса Дери]]]]
[[Image:StanleyTransformer.png|thumb|left|225px|Стенлиевиот дизајн за прилагодлив индукционен калем со отворено јадро, 1886<ref name=Stanley1886>{{harvnb|Stanley|1886|loc=US Pat. 349 311}}</ref>]]

===Трансформатори со затворено јадро и паралелна енергетска распределба===

Во есента 1884, [[Кароли Зиперновски]], [[Ото Блати]] и [[Микса Дери]] (ЗБД), три инженери кои се поврзуваат со фабриката Ганз, забележале дека уредите со отворено јадро се непрактични поради нивната неспособност сигурно да го регулираат напонот.<ref name=Hughes1993-95/> Кај нивните заеднички патенти од 1885 за нови трансформатори (подоцна наречени ЗБД трансформатори), опишале два дизајна со затворени магнетни кола каде бакарните намотки биле или а) намотани околу железно прстенесто јадро од жица или б)&nbsp;обиколени од јадро од железна жица.<ref name=Uppenborn1889/> Двата дизајна биле првите примени на двете основни конструкции на трансформатори, сè уште во употреба до денешен ден, кои како класа можат да се наречат како или форма на јадро или форма на школка (или пак алтернативно, тип на јадро или тип на школка) како а) или б), соодветно (види фотографии).<ref name="Del Vecchio2002-10"/><ref name="Knowlton6-41"/><ref name="Guarnieri2013-56"/><ref name="Természet Világa">{{Наведена мрежна страница|last=Károly|first=Simonyi|title=The Faraday Law With a Magnetic Ohm's Law|url=http://www.termeszetvilaga.hu/kulonsz/k011/46.html|publisher=Természet Világa|accessdate=Mar 1, 2012}}</ref><ref name="Lucas (2000)">{{Наведена мрежна страница|last=Lucas|first=J.R.|title=Historical Development of the Transformer|url=http://www.elect.mrt.ac.lk/Transformer_history_2000.pdf|publisher=IEE Sri Lanka Centre|accessdate=Mar 1, 2012}}</ref> Фабриката Ганз во есента 1884, исто така направила испорака на првите пет високоефективни трансформери на наизменична струја во светот, меѓу кои првиот од уредите е испорачан на 16 септември 1884.<ref name="Halacsy1961">{{harvnb|Halacsy|Von Fuchs|April 1961|pp=121–125}}</ref> Оваа прва единица е произведена со следниве спецификации: 1.400 W, 40&nbsp;Hz, 120:72 V, 11.6:19.4 A, опсег 1.67:1, еднофазна, форма на школка.<ref name="Halacsy1961"/>

Кај двата дизајна, магнетниот тек кој ги поврзува примарот и секундарот, патува речиси целосно во внтрешноста на границите на железното јадро, без намерно да поминува низ воздух. Новите трансформатори биле 3,4 пати поефикасни отколку биполарните уреди со отворено јадро на Гаулард и Гибс.<ref name=Jeszenszky>{{Наведена мрежна страница|last=Jeszenszky|first=Sándor|title=Electrostatics and Electrodynamics at Pest University in the Mid-19th Century|url=http://ppp.unipv.it/Collana/Pages/Libri/Saggi/Volta%20and%20the%20History%20of%20Electricity/V%26H%20Sect2/V%26H%20175-182.pdf|publisher=[[University of Pavia]]|accessdate=Mar 3, 2012}}</ref> Патентите на ЗБД вклучувале две други значајни и меѓусебно поврзани иновации: една се однесува на користењето на паралелно поврзување наместо сериско, а другата на трансформаторите со способност за висок опсег вртежи, така што напонот на мрежата за напојување може да биде многу поголем (на почетокот од 1.400 до 2.000 V) отколку напонот на потрошувачите (100 V посакувани на почетокот).<ref name="Ideal (2008)">{{Наведена мрежна страница|title=Hungarian Inventors and Their Inventions|url=http://www.institutoideal.org/conteudo_eng.php?&sys=biblioteca_eng&arquivo=1&artigo=94&ano=2008|publisher=Institute for Developing Alternative Energy in Latin America|accessdate=Mar 3, 2012|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120322223457/http://www.institutoideal.org/conteudo_eng.php?&sys=biblioteca_eng&arquivo=1&artigo=94&ano=2008|archivedate=2012-03-22}}</ref><ref name=BUTE-OMIKK-BlathyOtto>{{Наведена мрежна страница|title=Bláthy, Ottó Titusz|url=http://www.omikk.bme.hu/archivum/angol/htm/blathy_o.htm|publisher=Budapest University of Technology and Economics, National Technical Information Centre and Library|accessdate=Feb 29, 2012}}</ref> Кога се вградиле во паралелно поврзани електрични системи за дистрибуција, трансформаторите со затворено јадро конечно направиле да биде технички и економски возможно да се обезбедува електрична енергија за осветлување во домот, на работа и јавни места.<ref name="Bláthy_HPO">{{Наведена мрежна страница|title=Bláthy, Ottó Titusz (1860–1939)|url=http://www.hpo.hu/English/feltalalok/blathy.html|publisher=Hungarian Patent Office|accessdate=Jan 29, 2004|archive-date=2010-12-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20101202031830/http://www.hpo.hu/English/feltalalok/blathy.html|url-status=dead}}</ref><ref>{{harvnb|Zipernowsky|Déri|Bláthy|1886|loc=US Patent 352 105}}</ref> Блати го предложил користењето на затоврени јадра, Зиперновски ја предложил употребата на паралелно шунтово поврзување, а Дери ги изведувал експериментите.<ref name="Smil">{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=w3Mh7qQRM-IC&dq=ZBD+transformer&pg=PA71|last=Smil|first=Vaclav|title=Creating the Twentieth Century: Technical Innovations of 1867—1914 and Their Lasting Impact|location=Oxford |publisher=Oxford University Press|year=2005|page=71|isbn=978-0-19-803774-3}}</ref>

Трансформаторите денес се дизајнирани според принципите откриени од овие тројца инженери. Тие исто така го популаризирале зборот „трансформатор“, за да се опише уред за промена на ЕМС на струјата,<ref name="Bláthy_HPO"/><ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.kfki.hu/~aznagy/lecture/lecture.htm|last=Nagy|first=Árpád Zoltán|title=Lecture to Mark the 100th Anniversary of the Discovery of the Electron in 1897 (preliminary text)|location=Budapest|date=Oct 11, 1996|accessdate=July 9, 2009|archive-date=2012-11-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20121125115109/http://www.kfki.hu/~aznagy/lecture/lecture.htm}}</ref> иако терминот веќе се употребувал од 1882.<ref>{{Наведена книга|title = Oxford English Dictionary|edition=2|year=1989|publisher=Oxford University Press}}</ref><ref>{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=qt8JAAAAIAAJ| last=Hospitalier|first=Édouard|year= 1882|title=The Modern Applications of Electricity|translator= Julius Maier|location=New York|publisher=D. Appleton & Co.|page=103}}</ref> Во 1886, ЗБД инженерите дизајнирале,а фабриката Фанз ја испорачала електричната опрема за првата [[електрана]] во светот, што користеле генератори за наизменична струја, за напојување на паралелно поврзаните заеднички електрични мрежи.<ref>{{Наведена мрежна страница| url=http://www.iec.ch/cgi-bin/tl_to_htm.pl?section=technology&item=144| title=Ottó Bláthy, Miksa Déri, Károly Zipernowsky| publisher=IEC Techline| accessdate=Apr 16, 2010| url-status=dead| archiveurl=https://web.archive.org/web/20101206042832/http://www.iec.ch/cgi-bin/tl_to_htm.pl?section=technology&item=144| archivedate=2010-12-06}}</ref>

Иако [[Џорџ Вестингхаус]] ги купил патентите на Гаулард и Гибс во 1885, компанијата [[Едисон електрик лајт]] држела опција на американските права за ЗБД трансформаторите, барајќи Вестингхаус да се занимава со алтернативни дизајни на истите принципи. Тој му ја доделил задачата за развивање уред за комерцијална употреба во САД на [[Вилијам Стенли]].<ref name="Skrabec">{{Наведена книга|last=Skrabec|first=Quentin R.|title=George Westinghouse: Gentle Genius|publisher=Algora Publishing|year=2007|page=102|isbn=978-0-87586-508-9|url=https://books.google.com/books?id=C3GYdiFM41oC&pg=PA102}}</ref> Стенлиевиот прв патентиран дизајн бил за идукционен калем со единечни јадра од меко железо и прилагодувачки празнини за регулација на присутната ЕМС во секундарната намотка.<ref name="Stanley1886"/> Овој дизајн<ref name="Coltman2002">{{harvnb|Coltman|Jan-Feb 2002}}</ref> првпат бил комерцијално употребен во 1886 во САД,<ref name="IEC History">{{Наведена книга
 |author      = International Electrotechnical Commission
 |authorlink  = International Electrotechnical Commission
 |title       = Otto Blathy, Miksa Déri, Károly Zipernowsky
 |work        = IEC History
 |url         = http://www.iec.ch/cgi-bin/tl_to_htm.pl?section=technology&item=144
 |accessdate  = May 17, 2007
 |url-status=dead
 |archiveurl  = https://web.archive.org/web/20101206042832/http://www.iec.ch/cgi-bin/tl_to_htm.pl?section=technology&item=144
 |archivedate = December 6, 2010
 }}</ref> но Вестингхаус бил одлучен да го подобри Стенлиевиот дизајн и, за разлика од ЗБД типот, да го направи лесен и евтин за производство.<ref name="Coltman2002"/>

Вестингхаус, Стенли и соработниците набрзо развиле јадра полесни за изработка, кои се состоеле од многу тенки плочи во форма на буквата „Е“, изолирани со тенки листови хартија или друг изолационен материјал, така што да може намотаните бакарни калеми да се потиснат на своето место, а правите железни плочи да се легнат за да се создаде затворено магнетно коло. Вестингхаус аплицирал за патент за новиот евтин дизајн во декември 1886; апликацијата е прифатена во јули 1887.<ref name="Smil"/><ref>{{harvnb|Westinghouse|1887|loc=US Patent 366 362}}</ref>

===Други рани трансформаторски дизајни===
Во 1889 рускиот инженер [[Михаил Доливо-Доброволски]] го развил првиот [[Трифазна електрична струја|трифазен]] трансформатор во [[Алгемајне Електриситетз-Гезелшафт]] ('General Electricity Company') во Германија.<ref>{{Наведена книга|last=Neidhöfer|first= Gerhard|others=In collaboration with VDE "History of Electrical Engineering" Committee|location= Berlin | isbn= 978-3-8007-3115-2|url=http://d-nb.info/990964361|title=Michael von Dolivo-Dobrowolsky and Three-Phase: The Beginnings of Modern e Technology and Power Supply |language=de|year=2008|publisher=VDE-Verl.|edition=2}}</ref>

Во 1891, [[Никола Тесла]] изумил [[Теслин трансформатор]], со воздушно јадро и двојнонасочен резонантен трансформатор кој произведува многу [[висок напон]] на висока честота.<ref name="PBS">{{Наведена мрежна страница|last=Uth|first=Robert|title=Tesla Coil|date=Dec 12, 2000|work=Tesla: Master of Lightning|publisher=PBS.org|url=https://www.pbs.org/tesla/ins/lab_tescoil.html|accessdate=May 20, 2008}}</ref><ref>{{harvnb|Tesla|1891|loc=US Patent 454 622}}</ref>

Аудиочестотните трансформатори биле користени во раните експерименти при развојот на [[телефон]]от.

== Поврзано ==

==Белешки==
{{белешки}}

==Наводи==
{{Reflist|30em}}

==Литератиура==
* {{Наведена книга|editor-last=Beeman|editor-first=Donald|title=Industrial Power Systems Handbook|year=1955|publisher=McGraw-Hill}}
* {{Наведена мрежна страница| last = Calvert| first = James| title = Inside Transformers| publisher = University of Denver| year = 2001| url = http://www.du.edu/~jcalvert/tech/transfor.htm| accessdate = May 19, 2007| url-status=dead| archiveurl = https://web.archive.org/web/20070509111407/http://www.du.edu/~jcalvert/tech/transfor.htm| archivedate = May 9, 2007}}
* {{Наведено списание
| last = Coltman
| first = J. W.
| title = The Transformer
| journal= Scientific American
| pages = 86–95
|osti=6851152
|date=Jan 1988| volume = 258
| doi = 10.1038/scientificamerican0188-86
}}
* {{Наведено списание|last=Coltman|first=J.W.|title=The Transformer [Historical Overview]|journal=Industry Applications Magazine, IEEE|date=Jan–Feb 2002|volume=8|issue=1|pages=8–15|doi=10.1109/2943.974352|url=https://ieeexplore.ieee.org/document/974352|accessdate=Feb 29, 2012}}
* {{cite conference|last2=Javid|first2=Mansour|last1=Brenner|first1=Egon|title=Chapter 18&ndash;Circuits with Magnetic Coupling|book-title=Analysis of Electric Circuits|year=1959|publisher=McGraw-Hill|pages=586–622|url=https://books.google.com/books/about/Analysis_of_electric_circuits.html?id=V4FrAAAAMAAJ&redir_esc=y }}
* {{Наведена книга
 | last=CEGB
 | first=(Central Electricity Generating Board)
 | title=Modern Power Station Practice
 | publisher=Pergamon
 | year=1982 | isbn=0-08-016436-6
 }}
* {{Наведено списание|last1=Crosby|first1=D.|title=The Ideal Transformer|journal=IRE Transactions on Circuit.Theory|date=1958|volume=5|url=https://ieeexplore.ieee.org/document/1086447|issue=2|page=145|doi=10.1109/TCT.1958.1086447}}
* {{Наведена книга
 | last=Daniels
 | first= A.R.
 | title=Introduction to Electrical Machines
 |publisher=Macmillan
 | year=1985
 | isbn=0-333-19627-9
 }}
* {{Наведено списание|last1=De Keulenaer|first1=Hans|last2=Chapman|first2=David|last3=Fassbinder|first3=Stefan|last4=McDermott|first4=Mike|title=The Scope for Energy Saving in the EU through the Use of Energy-Efficient Electricity Distribution Transformers|url=http://www.cired.net/publications/cired2001/4_27.pdf|accessdate=10 July 2014|publisher=Institution of Engineering and Technology|year=2001|archive-date=2016-03-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304125721/http://www.cired.net/publications/cired2001/4_27.pdf|url-status=dead}}
* {{Наведена книга|last1=Del Vecchio|first1=Robert M.|last2=Poulin|first2=Bertrand|last3=Feghali|first3=Pierre T.M.|last4=Shah|first4=Dilipkumar |last5=Ahuja|first5=Rajendra|title=Transformer Design Principles: With Applications to Core-Form Power Transformers|year=2002|publisher=CRC Press|location=Boca Raton|isbn=90-5699-703-3|url=https://books.google.com/books?id=Lzjs0LNHhVYC}}
* {{Наведена книга|editor-last1=Fink|editor-first1= Donald G.|editor-last2=Beatty|editor-first2=H. Wayne|year=1978|title=Standard Handbook for Electrical Engineers|edition=11|publisher= McGraw Hill|isbn=978-0-07-020974-9 }}
* {{Наведена книга
 | last = Flanagan
 | first = William M.
 | title = Handbook of Transformer Design & Applications
 | publisher = McGraw-Hill
 | year = 1993
 | edition=2
 | isbn = 0-07-021291-0
 }}
* {{Наведена книга
 | last = Gottlieb
 | first = Irving
 | title = Practical Transformer Handbook: for Electronics, Radio and Communications Engineers
 | publisher = Elsevier
 | year = 1998
 | isbn = 0-7506-3992-X
 | url=https://books.google.com/books?id=HFFo2TNIu88C
 }}
* {{Наведено списание|last=Guarnieri|first=M.|year=2013|title=Who Invented the Transformer?|journal=IEEE Industrial Electronics Magazine|volume=7|issue=4|pages=56–59|doi= 10.1109/MIE.2013.2283834}}
* {{Наведено списание|last=Halacsy|first=A. A.|author2=Von Fuchs, G. H. | title=Transformer Invented 75 Years Ago|journal=IEEE Transactions of the American Institute of Electrical Engineers|date=April 1961|volume=80|issue=3|pages=121–125|doi=10.1109/AIEEPAS.1961.4500994|url=http://ieeexplore.ieee.org/search/freesearchresult.jsp?newsearch=true&queryText=10.1109%2FAIEEPAS.1961.4500994&x=29&y=16|accessdate=Feb 29, 2012}}
* {{Наведена книга|last=Hameyer|first=Kay|title=Electrical Machines I: Basics, Design, Function, Operation|publisher=RWTH Aachen University Institute of Electrical Machines|year=2001}}
* {{Наведена книга
 |last=Hammond
 |first=John Winthrop
 |title=Men and Volts: The Story of General Electric
 |year=1941
 |url=https://archive.org/details/menandvoltsstory00hammrich
 |publisher=J.B. Lippincott Company
 |pages=see esp. 106–107, 178, 238
 }}
* {{cite conference
 | first = James
 | last = Harlow
 | title = Electric Power Transformer Engineering
 | publisher = CRC Press
 | year = 2004
 | isbn = 0-8493-1704-5
 | url = ftp://180.211.120.110/02%20Electrical%20Engineering%20Department/E%20Books/Electric%20Power%20Transformer%20Engineering.pdf
 }}{{Мртва_врска|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* {{Наведена книга
| url = https://books.google.com/books?id=g07Q9M4agp4C&pg=PA96
| last = Hughes
| first = Thomas P.
| title = Networks of Power: Electrification in Western Society, 1880-1930
| publisher = The Johns Hopkins University Press
| location = Baltimore
| year = 1993
| page = 96
| accessdate = Sep 9, 2009
| isbn = 0-8018-2873-2
 }}
* {{Наведена книга
 | first = Martin
 | last = Heathcote
 | title = J & P Transformer Book
 | edition= 12
 | publisher = Newnes
 | year = 1998
 | isbn = 0-7506-1158-8
 | url=https://books.google.com/books?id=paPKsOXn5FMC
 }}
* {{Наведена книга|author=Subject-Matter Index|title=Subject-Matter Index of Patents for Inventions (Brevets D'Invention) Granted in France from 1791 to 1876 Inclusive|location=Washington|year=1883|pages=248|url=https://archive.org/stream/cu31924021895739#page/n261/mode/2up}}
* {{Наведена книга
 | last=Hindmarsh
 | first=John
 | title=Electrical Machines and Their Applications
 | edition=4
 | publisher=Pergamon
 | year=1977
 | location=Exeter
 | isbn=0-08-030573-3
 }}
* {{Наведена книга|editor-last=Knowlton|editor-first=A.E. |title=Standard Handbook for Electrical Engineers|edition=8|year=1949|publisher=McGraw-Hill|page=see esp. Section 6 Transformers, etc, pp. 547–644}}
* {{Наведена книга|first1=D.P.|last1=Kothari|last2=Nagrath|first2=I.J.|title=Electric Machines|year=2010|publisher=Tata McGraw-Hill|isbn=978-0-07-069967-0|url=https://books.google.com/books?id=fR1rNJhBbmcC&pg=PA73|edition=4}}
* {{Наведена книга
 | last1 = Kulkarni
 | first1 = S.V.
 | last2= Khaparde
 | first2=S.A.
 | title = Transformer Engineering: Design and Practice
 | publisher = CRC Press
 | year = 2004
 | isbn = 0-8247-5653-3
 | url=https://books.google.com/books?id=qy4QT0BlV0MC
 }}
* {{Наведена книга
 | last = McLaren
 | first = Peter
 | title = Elementary Electric Power and Machines
 | publisher = Ellis Horwood
 | year = 1984
 | isbn = 0-470-20057-X
 }}
* {{cite conference
 | last = McLyman
 | first = Colonel William
 | book-title = Transformer and Inductor Design Handbook
 | title = Chapter 3 
 | publisher = CRC
 | year = 2004
 | isbn = 0-8247-5393-3
 | url=https://books.google.com/?id=s_iMztIS8y4C
 }}
* {{Наведена книга
 | first = Anthony
 | last = Pansini
 | title = Electrical Transformers and Power Equipment
 | publisher = CRC Press
 | year = 1999
 | isbn = 0-88173-311-3
 | url=https://books.google.com/books?id=f77zWwA3oS4C
 }}
* {{cite conference|last1=Parker|first1=M. R|last2=Ula|first2=S.|last3=Webb|first3=W. E.|editor-first=Jerry C.|editor-last=Whitaker|book-title=The Electronics Handbook|title=§2.5.5 'Transformers' & §10.1.3 'The Ideal Transformer'|year=2005|publisher=Taylor & Francis|isbn=0-8493-1889-0|pages=172, 1017|url=https://books.google.com/books?id=FdSQSAC3_EwC&pg=PA1017|edition=2}}
* {{Наведена книга
 | last = Ryan
 | first = H.M.
 | title = High Voltage Engineering and Testing
 | year = 2004
 | publisher = CRC Press
 | isbn=0-85296-775-6
 | url=https://books.google.com/books?id=Jg1xA65n56oC&dq=High+Voltage+Engineering+and+Testing&pg=PA7
 }}
* {{Наведена книга
 | last = Say
 | first = M.G.
 | title = Alternating Current Machines
 | edition=5
 | publisher = Pitman
 | year = 1983
 | location = London
 | isbn = 0-273-01969-4
 }}
* {{Наведена книга|date=Feb 2011|last=Sen|first=P.K.|display-authors=etal|title=PSERC Pub. 11-02 Transformer Overloading and Assessment of Loss-of-Life for Liquid-Filled Transformers|url=http://www.pserc.wisc.edu/documents/publications/reports/2011_reports/Sen_T-25_Final_Report_Feb_2011.pdf|publisher=Power Systems Engineering Research Center, Arizona State University|accessdate=11 January 2013|archive-date=2014-01-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20140106040854/http://www.pserc.wisc.edu/documents/publications/reports/2011_reports/Sen_T-25_Final_Report_Feb_2011.pdf|url-status=dead}}
* {{Наведена мрежна страница|last=Stanley|first=William Jr.|url=http://www.google.com/patents?vid=349611|title=Induction Coil|publisher=US Patent 349 311, issue date - 21 Sept 1886|year=1886|accessdate=July 13, 2009}}
* {{Наведена мрежна страница|url=http://patft.uspto.gov/netacgi/nph-Parser?Sect1=PTO1&Sect2=HITOFF&d=PALL&p=1&u=%2Fnetahtml%2FPTO%2Fsrchnum.htm&r=1&f=G&l=50&s1=0454622.PN.&OS=PN/0454622&RS=PN/0454622|last=Tesla|first=Nikola|title=System of Electrical Lighting|publisher=US Patent 454 622, issue date 23 June 1891|year=1891|accessdate=2018-06-04|archive-date=2019-01-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20190115075850/http://patft.uspto.gov/netacgi/nph-Parser?Sect1=PTO1&Sect2=HITOFF&d=PALL&p=1&u=%2Fnetahtml%2FPTO%2Fsrchnum.htm&r=1&f=G&l=50&s1=0454622.PN.&OS=PN/0454622&RS=PN/0454622|url-status=dead}}
* {{Наведена книга|url=https://archive.org/details/historyoftransfo00upperich|last=Uppenborn|first=F. J.|title=History of the Transformer|publisher=E. & F. N. Spon|location=London|year=1889|pages=35–41}}
* {{cite conference|title=EM 1110-2-3006 Engineering and Design &ndash; Hydroelectric Power Plants Electrical Design|book-title=Chapter 4 Power Transformers
|year=1994|author=US Army Corps of Engineers|page=4-1|url=https://archive.org/details/U.S._Army_Corps_of_Engineers_Engineering_and_Design_Hydroelectric_Power_Plants_E}}
* {{cite conference|last=Walling|first=Reigh|author2=Shattuck|author3=G. Bruce|title=Distribution Transformer Thermal Behaviour and Aging in Local-Delivery Distribution Systems|conference=19th International Conference on Electricity Distribution|date=May 2007|volume=Paper 0720|url=http://www.gepower.com.cindmz.gecompany.com/prod_serv/plants_td/en/downloads/cired_dist_transformer.pdf|accessdate=11 February 2013|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140512214930/http://www.gepower.com.cindmz.gecompany.com/prod_serv/plants_td/en/downloads/cired_dist_transformer.pdf|archivedate=12 May 2014}}
* {{Наведена мрежна страница|last=Westinghouse|first=George Jr.|url=http://www.google.com/patents/about?id=NmRDAAAAEBAJ&dq=366362|title=Electrical Converter|publisher=US Patent 366 362, issue date 12 July 1887|year=1887}}
* {{Наведена книга
| last = Willis
| first = H. Lee
| title = Power Distribution Planning Reference Book
| publisher = CRC Press
| year = 2004
| page = 403
| isbn = 0-8247-4875-1 
 }}
* {{Наведена книга
 | last = Winders Jr.
 | first = John J.
 | title = Power Transformer Principles and Applications
 | publisher = CRC
 | year = 2002
 | isbn = 0-8247-0766-4
 |url=https://books.google.com/books?id=Sf1ppwGI6uYC
 }}
* {{Наведена мрежна страница
 | last = Yablochkov
 | first = Pavel 
 | title = Disposition de courants, destinée à l'éclairage par la lumière électrique
 | publisher= FR Patent 6266706, issue dater 30 Nov 1876
 | year = 1876
 }}
* {{Наведена мрежна страница|last1=Zipernowsky|first1=K.|last2=Déri|first2=M.|last3= Bláthy|first3=O.T. |url=http://www.freepatentsonline.com/0352105.pdf|title=Induction Coil|publisher=US Patent 352 105, issued 2 Nov 1886|accessdate=July 8, 2009|year=1886}}

== Надворешни врски ==
{{рв|Transformers|Трансформатори}}
{{Wikibooks|School Science|How to make a transformer|Како да направиш трансформатор}}

'''Општи врски''':	
* [http://www.elkor.net/pdfs/AN0305-Current_Transformers.pdf Introduction to Current Transformers]
* {{Наведена мрежна страница|url=https://www.youtube.com/watch?v=gSCA1bSFCDk|last=Universalppts|title=EMF equations of a single phase transformer|website=[[YouTube]] |date=2013-06-14 }}
* [http://www.phy.hk/wiki/englishhtm/Transformer.htm Transformer (Interactive Java applet)], 'Physics is fun' by Chui-king Ng
* [https://www.youtube.com/watch?v=XRb1RKbv0LM (Video) Power transformer inrush current (damping)] from YouTube
* [https://www.youtube.com/watch?v=7Meu7SxBDPk (Video) Power transformer over-excitation (damping)] from YouTube
* [http://www.allaboutcircuits.com/vol_2/chpt_10/6.html Three-phase transformer circuits] from All About Circuits
* [http://www.transformerscommittee.org/info/Bibliographybooks.pdf Bibliography of Transformer Books] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20101226101341/http://www.transformerscommittee.org/info/Bibliographybooks.pdf |date=2010-12-26 }} by P.M. Balma, from IEEE Transformer Committee
* [http://new.abb.com/docs/librariesprovider27/default-document-library/abb_transfo_handbk.pdf?sfvrsn=2 Transformer Handbook] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20170116181834/http://new.abb.com/docs/librariesprovider27/default-document-library/abb_transfo_handbk.pdf?sfvrsn=2 |date=2017-01-16 }}, 212 pages
* [[:de:Einschalten des Transformators|Einschalten des Transformators]]. German Wikipedia article about transformer inrush current at switch on (in German).
* [http://www.learnengineering.org/2014/11/Transformer-Working-Power-and-Electrical.html learnengineering.org How does a Transformer work ? ] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20180118010519/http://www.learnengineering.org/2014/11/Transformer-Working-Power-and-Electrical.html |date=2018-01-18 }}
{{пстк}}
'''ИЕК врски [http://www.electropedia.org/ Electropedia]''':	
{{пст}}
*{{Наведена мрежна страница|last=IEV 421-03-13|url=http://www.electropedia.org/iev/iev.nsf/display?openform&ievref=421-03-13|title=Concentric windings}}			
*{{Наведена мрежна страница|last=IEV 421-01-07|url=http://www.electropedia.org/iev/iev.nsf/display?openform&ievref=421-01-07|title=Core-type transformer (Deprecated)}}
*{{Наведена мрежна страница|last=IEV 421-01-16|url=http://www.electropedia.org/iev/iev.nsf/display?openform&ievref=421-01-16|title=Dry-type transformer}}
*{{Наведена мрежна страница|last=IEV 131-12-78|url=http://www.electropedia.org/iev/iev.nsf/display?openform&ievref=131-12-78|title=Ideal transformer}}
*{{Наведена мрежна страница|last=IEV 421-01-14|url=http://www.electropedia.org/iev/iev.nsf/display?openform&ievref=421-01-14|title=Liquid-immersed transformer}}	
*{{Наведена мрежна страница|last=IEV 121-12-59|url=http://www.electropedia.org/iev/iev.nsf/display?openform&ievref=121-12-59|title=Magnetic saturation}}
*{{Наведена мрежна страница|last=IEV Area: 421|url=http://www.electropedia.org/iev/iev.nsf/index?openform&part=421|title=Power transformers and reactors}}	
*{{Наведена мрежна страница|last=IEV 421-03-06|url=http://www.electropedia.org/iev/iev.nsf/display?openform&ievref=421-03-06|title=Primary winding}}
*{{Наведена мрежна страница|last=IEV 421-03-14|url=http://www.electropedia.org/iev/iev.nsf/display?openform&ievref=421-03-14|title=Sandwich winding}} 			
*{{Наведена мрежна страница|last=IEV 421-03-07|url=http://www.electropedia.org/iev/iev.nsf/display?openform&ievref=421-03-07|title=Secondary winding}}	
*{{Наведена мрежна страница|last=IEV 421-01-09|url=http://www.electropedia.org/iev/iev.nsf/display?openform&ievref=421-01-09|title=Shell-type transformer (Deprecated)}}	
*{{Наведена мрежна страница|last=IEV 815-16-12|url=http://www.electropedia.org/iev/iev.nsf/display?openform&ievref=815-16-12|title=Toroidal transformer}} 	
*{{Наведена мрежна страница|last=IEV 811-36-02|url=http://www.electropedia.org/iev/iev.nsf/display?openform&ievref=811-36-02|title=Traction transformer}}

{{пстк}}
{{Нормативна контрола}}

[[Категорија:Трансформатори| ]]
[[Категорија:Електрични елементи]]
[[Категорија:Електромагнетизам]]
[[Категорија:Електроника]]
[[Категорија:Британски пронајдоци]]
[[Категорија:Електротехника]]