Преглед на кодот на 3C 273

{{Инфокутија Квазар|name=[[Трет кембрички каталог на радиоизвори|3C]] 273|image=[[Податотека:Best image of bright quasar 3C 273 (10953173335).jpg|280п]]|caption=Квазарот 3C 273 фотографиран од [[Хабл (вселенски телескоп)|„Хабл“]]<ref>{{cite news|title=Best image of bright quasar 3C 273|url=http://www.spacetelescope.org/images/potw1346a/|access-date=22 септември 2024|newspaper=ESA/Hubble Picture of the Week}}</ref>|epoch=[[J2000]]|ra={{RA|12|29|06.7}}<ref name="ned">{{cite web | title=NASA/IPAC Extragalactic Database | work=Results for 3C 273 | url=http://nedwww.ipac.caltech.edu/cgi-bin/nph-objsearch?objname=3C+273&extend=no | access-date=22 септември 2024 }}</ref>|dec={{DEC|+02|03|09}}<ref name="ned"/>|constellation name=[[Девица (соѕвездие)|Девица]]|z=0.158339 ± 0.000067<ref name="ned"/>|type=[[Блазар]]; Sy1<ref name="ned"/>|dist_ly={{cvt|2.443|Gly|Mpc|0|lk=on}}<ref name=XJET>{{cite web
|date=2008-01-11 |title=3C 273 |publisher=XJET: X-Ray Emission from Extragalactic Radio Jets |url=http://hea-www.harvard.edu/XJET/source-d.cgi?3C_273 |access-date=22 септември 2024}}</ref><ref name="Uchiyamaetal2006"/> (растојание на сјајност)<br>{{val|1.80|0.32|-0.28|u=Gly|fmt=commas}}&nbsp;({{val|552|97|-79|u=Mpc}})<ref name=Wang_et_al_2020>{{cite journal
| title=A parallax distance to 3C 273 through spectroastrometry and reverberation mapping | last1=Wang | first1=Jian-Min | last2=Songsheng | first2=Yu-Yang | last3=Li | first3=Yan-Rong | last4=Du | first4=Pu | last5=Zhang | first5=Zhi-Xiang | journal=Nature Astronomy | volume=4 | pages=517–525 | date=January 2020 | issue=5 | doi=10.1038/s41550-019-0979-5 | arxiv=1906.08417 | bibcode=2020NatAs...4..517W | s2cid=256707018 }}</ref> (растојание на [[паралакса]])|appmag_v=12.9<ref name="ned"/>|size_v=|notes=оптички најсветлиот квазар, прв [[спектар]] на еден квазар|names=[[Каталог на најважните галаксии|PGC]] 41121<ref name="ned"/> и [[Хипаркос|HIP]] 60936}}

'''3C 273''' ― [[квазар]] сместен во средиштето на џиновска [[елиптична галаксија]] во [[соѕвездие]]то [[Девица (соѕвездие)|Девица]]. Тој бил првиот квазар кој некогаш бил идентификуван и е видливо најсветлиот квазар на [[небо]]то, гледан од [[Земја (планета)|Земјата]], со [[Привидна ѕвездена величина|привидна величина]] од 12,9.  Изведеното растојание до ова [[Астрономско тело|тело]] е 749 [[Парсек|мегапарсеци]] (2.4 милијарди [[светлосни години]]). [[Маса (физика)|Масата]] на нејзината средишна [[супермасивна црна дупка]] е приближно 886 милиони пати поголема од [[Сончева маса|масата на Сонцето]].

== Набљудување ==
3C 273 е видлив од март до јули и на [[Северна полутопка|северната]] и на [[Јужна Полутопка|јужната]] [[полутопка]]. Сместено во [[соѕвездието]] [[Девица (соѕвездие)|Девица]], доволно е светло за да биде набљудувано со око, со [[Љубителска астрономија|аматерски телескоп]] од 150 мм.<ref>{{Наведување|journal=[[Astronomy (списание)|Astronomy]]|title=Target acquired: Observe Quasar 3C 273|first=Richard|last=Talcott|date=17 ноември 2023|url=https://www.astronomy.com/observing/hunting-quasar-3c-273/}}</ref> Делумно поради неговата радиосјајност и неговото откритие како прв идентификуван [[квазар]], [[ректасцензија]]та на 3C 273 во [[Фундаментален каталог|Петтиот фундаментален каталог]] (FK5) е користен за стандардизирање на положбите на 23 вонгалактички радиоизвори што биле користени за дефинирање на [[Меѓународен небесен координатен систем|Меѓународниот небесен референтен систем]] (МНРС/ICRS).<ref name="def_syst">{{Наведена мрежна страница|url=http://hpiers.obspm.fr/icrs-pc/icrs/def_syst.html|title=Definition of ICRS Axes|last=International Earth Rotation & Reference Systems Service|accessdate=22 септември 2024}}</ref>

Со оглед на неговата оддалеченост од [[Земја (планета)|Земјата]] и видлива величина, 3C 273 е најоддалеченото небесно тело што просечните аматерски [[астроном]]и веројатно ќе го видат преку нивните телескопи.

== Својства ==
[[Податотека:Quasar_3C_273.jpg|лево|мини|250x250пкс| 3C 273 како што е снимен од [[Напредна камера за истражувања|Напредната камера за истражувања]] на [[Хабл (вселенски телескоп)|Вселенскиот телескоп „Хабл“]]. Светлината од светлото квазарско јадро е блокирана со [[коронограф]], така што околната галаксија домаќин може полесно да биде видена. Заслуга: [[НАСА]]/[[Европска вселенска агенција|ЕВА]]]]
Ова е [[Оптика|оптички]] најсветлиот квазар на небото од Земјата со [[Привидна ѕвездена величина|привидна величина]] од ~12,9, и еден од најблиските со [[црвено поместување]], ''z'', од 0,158.<ref name="Schmidt1963">{{Наведено списание|last=Schmidt, M.|date=1963|title=3C 273 : A Star-Like Object with Large Red-Shift|journal=Nature|volume=197|issue=4872|pages=1040|bibcode=1963Natur.197.1040S|doi=10.1038/1971040a0|doi-access=free}}</ref> [[Растојание на сјајност]] од D<sub>L</sub> = 749 [[Парсек|мегапарсеци]] (2.4 милијарди [[светлосни години]]) може да биде пресметано од црвеното поместување.<ref name="Uchiyamaetal2006">{{Наведено списание|last=Uchiyama, Yasunobu|last2=Urry, C. Megan|last3=Cheung, C. C.|last4=Jester, Sebastian|last5=Van Duyne, Jeffrey|last6=Coppi, Paolo|last7=Sambruna, Rita M.|last8=Takahashi, Tadayuki|last9=Tavecchio, Fabrizio|displayauthors=6|date=2006|title=Shedding New Light on the 3C 273 Jet with the Spitzer Space Telescope|journal=The Astrophysical Journal|volume=648|issue=2|pages=910–921|arxiv=astro-ph/0605530|bibcode=2006ApJ...648..910U|doi=10.1086/505964}}</ref> Користењето методи на [[Ѕвездена паралакса|паралакса]] со [[Интерферометрија|интерферометарот]] на [[Многу голем телескоп|Многу големиот телескоп]], дава проценка на растојание од {{Вред|1.80|0.32|-0.28}} ({{Вред|552|97|-79}}).

Тој е еден од најсјајните познати квазари, со [[Апсолутна ѕвездена величина|апсолутна светлинска величина]] од -26,7,<ref name="3C 273 article">{{Наведено списание|last=Greenstein|first=Jesse L.|last2=Schmidt|first2=Maarten|year=1964|title=The Quasi-Stellar Radio Sources 3C 48 and 3C 273|journal=The Astrophysical Journal|volume=140|page=1|bibcode=1964ApJ...140....1G|doi=10.1086/147889|doi-access=free}}</ref> што значи дека кога би бил оддалечен само како [[Полукс (ѕвезда)|Полукс]] (~10 парсеци) би [[Привидна ѕвездена величина|изгледал речиси исто толку светло]] на [[небо]]то како [[Сонце]]то.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://esahubble.org/images/potw1346a/|title=Best image of bright quasar 3C 273|date=18 ноември 2013|work=esahubble.org|accessdate=22 септември 2024}}</ref> Бидејќи апсолутната величина на Сонцето е 4,83, тоа значи дека квазарот е над 4 трилиони пати [[Сјајност|посјаен]] од [[Сончева сјајност|Сонцето]] при видливи [[Бранова должина|бранови должини]].<ref>Според формулата за [[Величина (астрономија)|споредување текови и величини]]: <math>10^{(4.83+26.7)/2.5}=4.09*10^{12}</math>.</ref>

Сјајноста на 3C 273 е променлива на скоро секоја бранова должина од [[радиобранови]] до [[Гама-зрачење|гама-зраци]] во временски размери од неколку дена до децении. [[Поларизација (бранови)|Поларизација]] со случајна ориентација била забележана со [[Радиобранови|радио]], [[Инфрацрвено зрачење|инфрацрвена]] и оптичка светлина што се емитувани од [[Релативистички млаз|млаз од големи размери]]; затоа овие емисии се речиси сигурно [[Синхротронско зрачење|синхронотрони]] по природа.<ref name="Uchiyamaetal2006"/> Зрачењето се создава од млаз наелектризирани [[честички]] кои се движат со [[Релативистичка брзина|релативистички брзини]]. Радионабљудувањата со [[многу долга основна интерферометрија]] на 3C 273, откриле [[сопствено движење]] на некои од подрачјата што емитуваат радиобранови, што дополнително укажува на присуство на [[релативистички млаз]]ови на материјал.<ref>{{Наведено списание|last=Pearson|first=T. J.|last2=Unwin|first2=S. C.|last3=Cohen|first3=M. H.|last4=Linfield|first4=R. P.|last5=Readhead|first5=A. C. S.|last6=Seielstad|first6=G. A.|last7=Simon|first7=R. S.|last8=Walker|first8=R. C.|date=1981|title=Superluminal expansion of quasar 3C273|journal=Nature|volume=290|issue=5805|pages=365|bibcode=1981Natur.290..365P|doi=10.1038/290365a0}}</ref><ref>{{Наведено списание|last=Davis|first=R. J.|last2=Unwin|first2=S. C.|last3=Muxlow|first3=T. W. B.|date=1991|title=Large-scale superluminal motion in the quasar 3C273|journal=Nature|volume=354|issue=6352|pages=374|bibcode=1991Natur.354..374D|doi=10.1038/354374a0}}</ref>

Ова е прототип на [[активно галактичко јадро]], што покажува дека [[енергија]]та е создавана преку [[Насобирање (астрофизика)|насобирање]] од [[супермасивна црна дупка]]. Ниту еден друг [[Астрофизика|астрофизички]] извор не може да ја произведе набљудуваната енергија.<ref name="Husemann_et_al_2019">{{Наведено списание|last=Husemann|first=Bernd|last2=Bennert|first2=Vardha N.|last3=Jahnke|first3=Knud|last4=Davis|first4=Timothy A.|last5=Woo|first5=Jong-Hak|last6=Scharwächter|first6=Julia|last7=Schulze|first7=Andreas|last8=Gaspari|first8=Massimo|last9=Zwaan|first9=Martin A.|date=јули 2019|title=Jet-driven Galaxy-scale Gas Outflows in the Hyperluminous Quasar 3C 273|journal=The Astrophysical Journal|volume=879|issue=2|page=75|arxiv=1905.10387|bibcode=2019ApJ...879...75H|doi=10.3847/1538-4357/ab24bc|id=75|doi-access=free}}</ref> [[Маса (физика)|Масата]] на неговата средишна супермасивна црна дупка била измерена на {{Вред|886|187}} милиони [[Сончева маса|сончеви маси]] преку [[одекнувачко картирање]] на широка емисиона линија.<ref name="Petersonetal2004">{{Наведено списание|last=Peterson, B. M.|last2=Ferrarese, L.|last3=Gilbert, K. M.|last4=Kaspi, S.|last5=Malkan, M. A.|last6=Maoz, D.|last7=Merritt, D.|author-link7=David Merritt|last8=Netzer, H.|last9=Onken, C. A.|displayauthors=6|date=2004|title=Central Masses of AGNs. II.|journal=The Astrophysical Journal|volume=613|issue=2|pages=682–699|arxiv=astro-ph/0407299|bibcode=2004ApJ...613..682P|doi=10.1086/423269}}</ref>

=== Млаз од големи размери ===
[[Квазар]]от има видлив [[Релативистички млаз|млаз]] од големи размери, кој е долг ~200,000 [[светлосни години]] (61 [[килопарсек]]), со привидна големина од 23″.<ref name="Uchiyamaetal2006" /> Верувано е дека таквите млазови се создадени од заемодејствијата на средишната [[црна дупка]] и [[Насобирачки диск|насобирачкиот диск]]. Во 1995 година, оптичкото снимање на млазот со помош на [[Хабл (вселенски телескоп)|вселенскиот телескоп „Хабл“]], открило структурирана [[Морфолошка класификација на галаксиите|морфологија]] докажана со повторени светли јазли испреплетени од области со слаба емисија.<ref name="Uchiyamaetal2006" /> Аголот на гледање на млазот е околу 6° како што е гледан од [[Земја (планета)|Земјата]]. Било забележано дека млазот нагло ја менува насоката со внатрешен агол од 2° во 2003 година, што е поголем од внатрешниот агол на отворање на млазот од 1,1°.<ref>{{Наведено списание|last=Lisakov|first=M. M.|last2=Kravchenko|first2=E. V.|last3=Pushkarev|first3=A. B.|last4=Kovalev|first4=Y. Y.|last5=Savolainen|first5=T. K.|last6=Lister|first6=M. L.|date=март 2021|title=An Oversized Magnetic Sheath Wrapping around the Parsec-scale Jet in 3C 273|journal=The Astrophysical Journal|volume=910|issue=1|page=35|arxiv=2102.04563|bibcode=2021ApJ...910...35L|doi=10.3847/1538-4357/abe1bd|id=35|doi-access=free}}</ref> Проширен надворешен слој од загреан [[гас]] е создаван од млазот, кој може да влијае на навалениот диск со гас во средишните околу {{Вред|6}} килопарсеци.<ref name="Husemann_et_al_2019"/>

=== Галаксија домаќин ===
3C 273 лежи во средиштето на џиновска [[елиптична галаксија]] со [[Привидна ѕвездена величина|привидна светлинска величина]] од 16 и привидна големина од 29 [[Лачна минута и секунда|лачни секунди]]. [[Морфолошка класификација на галаксиите|Морфолошката класификација]] на галаксијата домаќин е Е4,<ref name="Bahcall97">{{Наведено списание|last=Bahcall, John N.|last2=Kirhakos, Sofia|last3=Saxe, David H.|last4=Schneider, Donald P.|date=1997|title=Hubble Space Telescope Images of a Sample of 20 Nearby Luminous Quasars|journal=The Astrophysical Journal|volume=479|issue=2|pages=642–658|arxiv=astro-ph/9611163|bibcode=1997ApJ...479..642B|doi=10.1086/303926}}</ref> што укажува на умерено зарамнета елипсовиден облик. Галаксијата има проценета маса од {{val|2|e=11|ul=solar mass|p=~&nbsp;}} [[сончеви маси]].<ref>{{Наведено списание|last=Zhang|first=Zhi-Xiang|last2=Du|first2=Pu|last3=Smith|first3=Paul S.|last4=Zhao|first4=Yulin|last5=Hu|first5=Chen|last6=Xiao|first6=Ming|last7=Li|first7=Yan-Rong|last8=Huang|first8=Ying-Ke|last9=Wang|first9=Kai|date=мај 2019|title=Kinematics of the Broad-line Region of 3C 273 from a 10 yr Reverberation Mapping Campaign|journal=The Astrophysical Journal|volume=876|issue=1|page=49|arxiv=1811.03812|bibcode=2019ApJ...876...49Z|doi=10.3847/1538-4357/ab1099|id=49|doi-access=free}}</ref>

== Историја ==
Името означува дека тој бил 273-то [[Астрономско тело|тело]] (наредено по [[Ректасцензија|рактасцензија]]) од Третиот [[Кембрички универзитет|кембрички]] каталог на радиоизвори ([[Трет кембрички каталог на радиоизвори|3C]]), објавен во 1959 година. Откако биле добиени точни положби со помош на [[Месечина|месечевото]] [[Прикривање (астрономија)|прикривање]] од страна на [[Сирил Хазард]] на [[Радио телескоп Паркс|Паркскиот радиотелескоп]],<ref name="HazardMackeyShimmins63">{{Наведено списание|last=Hazard, C.|last2=Mackey, M. B.|last3=Shimmins, A. J.|date=1963|title=Investigation of the Radio Source 3C273 by the method of Lunar Occultations|journal=Nature|volume=197|issue=4872|pages=1037|bibcode=1963Natur.197.1037H|doi=10.1038/1971037a0}}</ref> радиоизворот брзо бил поврзан со [[Оптика|оптички]] пандан, нерешено „ѕвездено тело“. Во 1963 година, [[Мартен Шмит]]<ref name="Schmidt1963"/> и [[Бев Оке|Џон Оке]]<ref name="Oke1963">{{Наведено списание|last=Oke, J. B.|date=1963|title=Absolute Energy Distribution in the Optical Spectrum of 3C 273|journal=Nature|volume=197|issue=4872|pages=1040–1041|bibcode=1963Natur.197.1040O|doi=10.1038/1971040b0}}</ref> објавиле два трудови во ''[[Nature (списание)|Nature]]'' во кои е известувано дека 3C 273 има значително [[црвено поместување]] од 0,158, ставајќи го на неколку милијарди [[Светлосна година|светлосни години]] од нас.

Пред откривањето на 3C 273, неколку други радиоизвори биле поврзувани со оптички сродници, првиот бил [[3C 48]]. Исто така, многу [[Активно галактичко јадро|активни галаксии]] биле погрешно идентификувани како [[Променлива ѕвезда|променливи ѕвезди]], вклучувајќи ги познатите [[BL Гуштер]], [[W Береникина Коса]] и [[AU Ловечки Кучиња]]. Сепак, не било разбрано што се овие тела, бидејќи нивните [[Спектар|спектри]] не биле слични на оние на која било позната [[ѕвезда]]. Неговиот спектар не наликувал на ниту една нормална ѕвезда со вообичаени ѕвездени елементи. 3C 273 било првото тело кое било идентификувано како [[квазар]] — крајно прозрачно тело на астрономско растојание.

3C 273 е радиогласен [[квазар]], а исто така бил еден од првите вонгалактички извори на [[рендгенски зраци]] откриени во 1970 година. Сепак, дури и до ден-денес, постапката што доведува до емисии на рендгенски зраци е контроверзен.<ref name="Uchiyamaetal2006" />

== Поврзано ==

* [[Список на квазари]]

== Наводи ==
{{Наводи}}

== Надворешни врски ==
* [http://isdc.unige.ch/3c273/ 3C 273's База на податоци во Научниот податочен центар при ИНТЕГРАЛ (Европска вселенска агенсија)]
* [http://www.perseus.gr/Astro-DSO-QSO-3C273.htm Подробна слика од уред со набојна врска, покажувајќи го 3C 273, врз основа на вкупна изложеност од 30 минути]
* [http://astro.neutral.org/imagehtml/20050408_3c273.html Аматерска мерка на црвено поместување на 3C 273]
* [http://www.nightskyinfo.com/archive/3c273_quasar NightSkyInfo.com – 3C 273]
* [http://www.sky-map.org/?object=3C%20273&zoom=12&img_source=SDSS  Sky-Map.org - слика од Слоуновиот дигитален небесен преглед, со 3C 273]
* [https://web.archive.org/web/20090123191313/http://www.aavso.org/vstar/vsots/spring05.shtml Квазарот 3C 273: Пролет 2005 – Променлива ѕвезда на сезоната, Американско здружение на набљудувачи на променливи ѕвезди]
* {{WikiSky|z=12}}

{{Небо|12|29|06.7|+|02|03|09|2440000000}}
{{Ѕвезди во Девица}}

[[Категорија:3C-објекти]]
[[Категорија:Девица (соѕвездие)]]
[[Категорија:OVV-квазари]]